Zoe Leonard
Heeft de laatste twee jaar grotendeels in Alaska doorgebracht. Op zijn minst een andere biotoop dan New York, waar ze in 1961 geboren werd en doorgaans leeft en werkt. En van waaruit ze sinds het eind van de jaren ’80 – zeker voor een politiek activiste die deel uitmaakte van bijvoorbeeld ‘Act Up’, de ‘Women’s Action Coalition’ of van kunstenaarscollectieven als ‘Gang’ en ‘Fierce Pussy’ – met merkwaardig ingehouden foto’s, een verbeten kritiek de wereld instuurde. Op de in die dagen erg onder vuur liggende white male bijvoorbeeld, die alle historische en maatschappelijke structuren naar zijn controlerende hand heeft gezet, ook onvermoede, ‘neutraal’ geachte terreinen als stadsplanning, wegenaanleg, de inrichting van musea en zoveel meer. In haar vroege zwart-wit reeksen trachtte ze haar camera juist hierop te richten. Zoe Leonard beseft maar al te goed dat een ‘objectieve’ (fotografische) voorstelling ondenkbaar en zelfs niet wenselijk is. Haar beelden bieden in die zin vaak erg rake suggesties – die niettemin superbewust en doelgericht uitgekozen werden – en waarin afstandelijkheid, politieke en emotionele verontwaardiging, een eigenzinnige (anti-)esthetiek en een onopdringerige, niet-anekdotische biografische lading zich subtiel vermengen. Looking for clues noemde ze wat ze op die manier aan het licht wou brengen én – tegen beter weten in – veranderd wilde zien.
Haar tentoonstelling die binnenkort in Parijs van start gaat, kondigt zich enigszins meer gereserveerd (en tegelijk ambitieuzer) aan. ‘Bomen’, ‘wouden’ en ‘de jacht’ zullen er de aanknopingspunten vormen om een aantal sporen na te trekken van de complexe relatie tussen mens en natuur. Een relatie waarin noties als schoonheid, geweld en wreedheid elkaar achterna zitten. In een eerste zaal wil Leonard een geïsoleerde kleurenfoto van een boom in de wijdse, vrije natuur confronteren met een serie zwart-witbeelden van bomen in de stad, al dan niet met een hek rond. Deze Tree and Fence-reeks suggereert de gekooide, afgemeten urbane flora. Zaal twee toont eieren in nesten, bijna even onnaspeurbaar door het dichte struikgewas als door het verzadigde oppervlak van haar foto’s, naast close-ups van knoestige boomwortels die zich, het hek ten spijt, een weg zoeken, weerstand bieden. Een laatste ruimte geeft dode, gevilde dieren te zien, na jachtpartijen in Alaska. Een onnoemelijk zielige berenkop, een aan stukken gereten eland of een dode eend, naast een jachtgeweer. Beaver Guts, een foto van een opengesneden bever, blijkt zelfs een verwarrende, viscerale verwijzing naar Leonards eerdere reeks met close-ups van vagina’s (gepresenteerd op Documenta IX). Deze laatste zaal, waar het parcours ook eindigt en je als kijker enkel op je stappen kan terugkeren, moet voor Zoe Leonard een soort orgelpunt vormen. Een hele pléiade van verwijzingen – het stilleven, Rembrandt, Soutine of de martelareniconografie – valt merkwaardig samen in deze ‘nuchtere’ foto’s, waarin niets in scène gezet werd – alleen maar getoond wordt, zoals het ‘aangetroffen’ werd. Dit zijn geen ‘jachttaferelen’, zegt Leonard, het gaat veeleer om de ambiguïteit van deze beelden. “Ik wil de jacht noch verheerlijken, noch afwijzen, zo simpel is het niet. Ik nodig gewoon uit om te kijken naar wat ik heb gezien.” En daaraan een aantal fundamentele vragen te verbinden: “Wat zijn de grenzen van onze macht, van onze persoonlijke ruimte? Welke controle willen we nu eigenlijk hebben over de wereld?”
Haar nieuwe foto’s blijken in die zin nog een stuk ‘eenvoudiger’ vormgegeven dan voorheen: het ‘onderwerp’ steeds midden in het kader, zo goed als geen schaduwen. Ook de extreme hoeken van waaruit vroegere beelden, zoals de ‘modefoto’s’ of de anatomische modellen, werden genomen, en die suggereerden dat ze in de vlucht of zelfs een beetje clandestien werden geschoten, zijn helemaal verdwenen. In deze beelden lijkt Zoe Leonard eerder op zoek naar een soort geduldige, ‘trage’ fotografie op de maat van de enorme, universele problematiek, die ze zich momenteel blijkbaar heeft gesteld.
• Tot 2 november in het Centre national de la photographie, Hôtel Salomon de Rothschild, rue Berryer 11, 75008 Paris (01.53.76.12.32), begeleid door een publicatie in de reeks l’atelier Cnp met een tekst van Elisabeth Lebovici. Zolang is er van Sophie Calle ook de tentoonstelling Doubles-jeux te zien, waaraan door uitgever Actes Sud niet minder dan zeven boeken gekoppeld worden en een film in de Contacts-reeks.
