A379089: een anti-galerij achter het museum
Nabij het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen, in de Beeldhouwersstraat nr. 46, waren in de zomer van 1969 enkele jonge kunstenaars druk in de weer met de inrichting van een “instituut”. (1) Een tentoonstellingsruimte (drie op elkaar uitgevende kamers), zaaltjes voor discussies en acties, een badkamer, een keuken en drie logeerkamers voor internationale artiesten werden in gereedheid gebracht. Het volledige interieur van het gebouw werd in een neutrale kleur, namelijk wit, en de bouwvallige gevel, o ironie, goudkleurig geschilderd. Een symbolische act om aan te geven dat men kunst in het bereik van iedereen wilde brengen. Het instituut werd A genoemd, waarmee meteen de eerste plaats in de telefoongids veilig gesteld werd. Het telefoonnummer luidde 37 90 89.
Het initiatief werd genomen door een groep waarvan de leden ook financieel borg stonden voor de werking van de eerste zes maanden van het instituut. Hun eerste officiële bijeenkomst hielden zij op 24 mei 1969 in Brugge, ten huize van prof. Hubert Peeters. Gegroeid uit de overtuiging dat de bestaande nationale en internationale musea, galeries en andere culturele centra niet meer voldeden, wilde A379089 een anti-museum, een anti-galerij en een communicatiecentrum met internationale informatie worden, zonder morele noch politieke beperkingen. Om dit doel te realiseren maakten zij gebruik van politieke, sociale en “psychologische” media. Ze ontwikkelden hun werk in groepsverband en wensten kritisch deel te nemen aan politieke en culturele beslissingen, onder meer op het vlak van urbanisatie. A379089 streefde naar en beschouwde zichzelf als “een corporatie van vrije mensen”. Het initiatief mag dan ook beschouwd worden als een politiek experiment.
In totaal organiseerde A379089 een veertigtal activiteiten waaronder lezingen, happenings, tentoonstellingen, concerten en filmvoorstellingen. Tot de belangrijkste behoorden een Fluxus-concert met Ben Vautier, de sportactiviteiten van de LIDL-academie (van Jörg Immendorf), het museum van Marcel Broodthaers “Musée d’Art Moderne Département des Aigles, Section XVIIe siècle”, een vlucht over de stad Antwerpen om de labels van Joseph Kosuths werk “Second Investigation” te verspreiden en acties tegen racisme in Antwerpen.
De uiteenlopende visies en de chaotische wijze waarop de doelstellingen van A379089 gerealiseerd en gecommuniceerd werden, leidden onvermijdelijk tot stimulerende meningsverschillen tussen Kasper König, de eerste coördinator, Isi Fiszman, de grootste geldschieter en de andere kunstenaars en mensen die het project ondersteunden. Toch liep het initiatief reeds stuk na de eerste periode van zes maanden. In 1970 kroonde Panamarenko zich als nieuwe coördinator. Hij veranderde A379089 in een gesloten structuur, “Antwerpse Luchtschipbouw” genaamd en werkte er van dan af aan zijn luchtschip in de grootste ruimte. Het huis werd gesloten en de gouden voorgevel bladderde snel af. Zelfs als we rekening houden met de interne spanningen en het feit dat de eerste coördinator maar voor een periode van 6 maanden aangesteld was, blijft de brief van 5 februari 1970 waarmee Panamarenko het einde van Kasper Königs periode aankondigde, een bruusk einde voor een initiatief op kruissnelheid.
Een kwarteeuw later blijkt uit de gesprekken met betrokkenen dat heel wat verschillende, vaak door nostalgie getekende visies op A379089 in omloop zijn. Zowel over het begin als het abrupte einde lopen de verhalen weliswaar sterk uiteen, als gemeenschappelijke noemer weerklinkt echter steeds het aanvankelijk enthousiasme onder de leden dat ontegensprekelijk het geloof weergaf om op actieve wijze te kunnen reageren op de nieuwe maatschappelijke en culturele ervaringen die het einde van de zestiger jaren met zich meebracht. Vermits een overzichtelijke kalender van de activiteiten die tijdens de zomer van 1969 tot januari 1970 gepland werden en plaatsvonden in de Beeldhouwersstraat 46 te Antwerpen ontbreekt en omdat een diepgaande analyse van de betekenis van A379089 om die reden nog steeds ten prooi dreigt te vallen aan allerlei misvattingen, wordt hier volstaan met een chronologische lijst van de activiteiten die niet alleen de gerealiseerde maar ook de geplande projecten van A379089 omvat. Bovendien ga ik ervan uit dat een dergelijk opzet het meest juiste kader biedt aan een project als A379089 en dat een tentoonstelling bijvoorbeeld onrecht zou doen aan het efemere karakter van de door haar geprogrammeerde kunst.
Deze kalender is gebaseerd op de archieven van, en gesprekken met: Johannes Cladders, Krefeld; Jef Cornelis, Antwerpen; Isi Fiszman, Brussel; Kasper König, Frankfurt; Anny De Decker, Antwerpen; en de publikaties: Karel Geirlandt, Jean Dypreau, Phil Mertens, Wim Van Mulders, Marie-Pascale Gildemyn, “Kunst in België na ’45″, Mercatorfonds, Antwerpen, 1983; “On taking a normal situation… Antwerpen 1958-1969”, Antwerpen 93, Antwerpen, 1993; Piet van Daalen, “Uit de dossiers van A379089 te Antwerpen”, “Museumjournaal”, nr 1., 1974. In deze kalender ontbreken de vertoningen van de film “Champ d’Amour” van Jean Genet, en een film van Marcel Duchamp. De data van deze activiteiten konden nog niet opgespoord worden.
De door A379089 aangekondigde en georganiseerde activiteiten worden chronologisch vermeld en genummerd. Het nummer bestaat uit twee cijfers. Meerdere activiteiten op één aankondigingskaart worden aangeduid door eenzelfde eerste cijfer en een oplopend tweede cijfer. [De rechthoekige haakjes] verwijzen naar toevoegingen aan de originele documenten door de auteur. Het begin van een nieuwe regel in het originele document wordt aangeduid met /een slash/.
Mei 24, 1969 Vergadering te Brugge
[Na verschillende verkennende gesprekken volgde op 24 mei ten huize van prof. Hubert Peeters te Brugge de beslissende bijeenkomst voor de oprichting van A379089, Beeldhouwersstraat 46, Antwerpen. Aanwezig waren: George Adé, Geert Bekaert, Marcel Broodthaers, Ursula en Henning Christiansen, Jef Cornelis, Nicole en Herman Daled, Werner De Bondt, Anny De Decker, Isi Fiszman, Maria Gillissen, Kasper König, Bernd Lohaus, Hubert Peeters en Martin Visser. Een pamflet over de oprichting van A379089 werd ter informatie gestuurd naar: Panamarenko, Pierre Verstraeten, Herman Schonker, Roger Lallemand, Harry Gruyaert, Christo en Jean Claude Javacheff, Joseph Beuys, James Lee Byars, Johannes Cladders.]
Mei, 1969 Eerste communiqué niet gedateerd
“Das Dilemma der Museen und Galerien, den Anforderungen der zeitgenössischen Kunst nicht mehr gerecht werden zu können, hat eine Flut von Proklamationen mit Forderungen nach Anti-Museum, Anti-Universität, Kommunikationszentren u.s.w. hervorgerufen. Immer wieder wird der Versuch gemacht, die öffentlichen Institute als Forum bereitzustellen; doch weisen die allerbesten Bemühungen auf den Status quo zurück. Selbst die Umschreibung mit revolutionären Vokabeln täuscht nicht über diese Bumerang-Aktivitäten hinweg. / Den vorausgegangenen Diskussionen am 24. Mai 1969 im Hause von Prof. Hubert Pete[e]rs, Brügge, die entscheidende Besprechung, in der A379089 realisiert wurde. (A wie Anton, wie Anfang, wie Anonym, wie Antwerpen etc. und die Telefonnummer 37 90 89). / Für die ersten 6 Monate wurde den oben genannten Personen ein Betrag von Dollar 6000 garantiert. Diese Summe ist durch das finanzielle Engagement interessierter Personen bereits gewachsen. / A379089 ist Forum, ist Stützpunkt. Ein Platz, an dem Ideen ausgetauscht und zum Medium werden; wo diese Ideen als Grundlage dienen, Zusammenarbeit zu ermöglichen. / Sowohl die geographische Lage, wie auch das aktive Leben Antwerpens (von 12 bis 12) gab A379089 den Standort. Durch das Nichtvorhandensein eines zeitgenössischen Kultur-institutes, das man hätte umstrukturieren wollen, bringt man A379089 großes lokales Interesse entgegen. Da Identität lokal gegeben ist, wird sie auch international verbindlich sein Können. / A379089 hat ein großes Haus vorerst für drei Jahre gemietet. Postanschrift: Beeldhouwersstraat 46, Antwerpen, Belgien. Die günstigen Mietpreise ermöglichen es A379089 Wohnungen in unmittelbarer Nähe zur Verfügung zu stellen, um den anreisenden Mitarbeitern finanzielle Belastungen weitgehend zu ersparen. Die Reisespesen bei Arbeitsbesuchen werden ebenso erstattet. / Die üblichen technischen Hilfsmittel der Forschung und Industrie dürfen uns nicht verschlossen bleiben, um die Funktion dieses Projektes nicht einzuschränken. Um allen Mitarbeitern die Möglichkeit zum integrierten Erfahrungs- und Informationsaustausch zu geben, sollten zur Verfügung stehen: 4 Schreibmaschinen, / 1 Fernschreiber, / 1 Vervielfältigungsmachine, / 1 Offset-Presse, / 7 Fernsehgeräte mit Antennen (zum Empfang von 7 Stationen), / 4 Tonbandgeräte mit Zubehör, / 1 Stereo-Plattenspieler, Lautsprecher u.s.w., / 1 Film- und Dia-Projektor,/ Einrichtung einer Dunkelkammer. / [In de praktijk waren de technische middelen bescheidener en kwam het er op neer dat A379089 slechts één stencilmachine had (bijdrage van prof. Peeters)] In den vorausgegangenen internen Arbeitsbesprechungen haben wir den Versuch gemacht, wesentliche Stichpunkte zur Satzung zu formulieren, sie sich aber erst durch die Arbeit innerhalb des Forums einspielen werden. / Keine Direktion – Koordinator auf begrenzte Zeit / Keine Jury – Selbstregulierung / Keine Beschränkung durch Politik und Moral / Keine Zulassung undemokratischer Gruppen oder autokrater Personen. / Finanzielle Verwaltung transparant gestalten – alle Unterstützung für jedermann einsehbar machen. / Alle stattfindenden Arbeits- und Rezeptions-vorgänge müssen für jedermann einsehbar machen. / Alle stattfindenden Arbeits- und Rezeptionsvorgänge müssen für jedermann überschaubar sein. / Kulminationpunkt wird die Kunst sein, je nach Priorität kann hier die Kunst über- oder auch untergeordnet sein.”
Mei, 1969 Mensen die deze informatie ontvingen
“Becht, Frits / Bekkers, Ludo / Beuys, Joseph / Blom, Pieter / Boving, Leo / Buren, Daniel / Buytaert, Bob / Byars, James Lee / Christiansen, Henning und Ursula / Cladders, Johannes / Declerck, Annie / Deleeuw, Bert / Dessauvage, Marc / Duboscq, Jean / van Eyck, Aldo / Gilissen, Maria / De Kuyper, Eric / Lamelas, David / Lallemand, Roger / Leering, Jean + Wies / Schneiders, Martin / Stiefenhofer / Van Tieghem, Jean-Pierre / Verlinden, Pieter / Verstraeten, Pierre / Wuyts, Herman / From 1. July a recorder telephone information will be available every day from 8 p.m. till 10 p.m. – so everybody is informed how things are going.”
[Adressen werden uit het originele document weggelaten.]
Juni 12, 1969 Christo
“Dear Kasper, / New York / Thank you for you letter. / Here enclosed you will find 60.000 for 6 months. I have, of course, been talking a lot about A379089 – Dick Bellamy was enthousiastic about the news – Have you thought of informing Bill Copley? (send an English translation – not what I have received and which no American will ‘comprehend’ !! / Love from Jean-Claude. / Very best Christo.”
Juni, 1969 Stanley Brouwn
[Stanley Brouwn reageerde met een voorstel voor een ‘Computerboek’ in 104 pagina’s. In een PS schrijft hij over zijn nieuw Brouwn-project: het kopen van 1m2 grond in ieder land:] “I should like to buy 1m2 of Belgian ground. Anywhere in Belgium is ok. May be you o(u)r one of your friends in Belgium knows a farmer or so who wants to sell 1 m2 of ground.” [Toch werd er, toen Stanley Brouwn naar Antwerpen kwam slechts een wandeling in de tuin van A379089 gemaakt.]
Juni, 1969 Ben Vautier
[Het voorstel van Ben Vautier werd daarentegen wel gerealiseerd. In een brief uit juni 1969 stelt hij zijn project voor:] “I would love to come – since I find the Idea of getting people together g r e a t.” “I can come to Anvers any time after the 15th of August – I could prepare – (or not) improvise a Talk-Conference de Presse: a Conversation on the Subject Must one Change man or Not an[d] how? I love talking and exchanging ideas I think it will be fine.”
Midden Juni, 1969 Kopenhagen/Stockholm
[Isi Fiszman, Jef Cornelis en Kasper König gaan op prospectie naar Stockholm. In een brief van 16 juni uit Kopenhagen schrijft Kasper dat hij als coördinator de laatste 10 dagen zijn tijd opdeelde in het zoeken naar materiële steun bij industriëlen en het leggen van contacten met mogelijke medewerkers voor A379089: Ben Vautier, Addi Köpcke, Tomas Schmit, Oswald Wiener, On Kawara en Pontus Hulten. De Weense auteur Oswald Wiener, van wie het boek “Verbesserung von Mitteleuropa” verscheen, was bereid één week medewerking te verlenen en een lezing te geven, On Kawara zou de Date-paintings tonen, Pontus Hulten stond in voor een reeks films van Breer en Andy Warhol. Het Zweedse Film Instituut beloofde Solonas’ 4u.30 – durende film “Los Ores del Los Ornos” (“Het uur van de oven”).]
Juli, 1969 Financiën
“A379089 received contributions for the first month of July 69:
Christo + J.C. Javaheff ….. 1/10 part for 6 months ….. $60.—
Daled, H. Dr. + Nicole ….. 2 parts ….. 10.000.—
Van Dyck, Walter ….. 1/10 part ….. 500.—
Fiszman, Isi ….. 2 part ….. 10.000.—
Merecyn Ottilia ….. 1/10 part ….. 500.—
Together ….. 1 part ….. 5.000.—
Bekaert, Geert
De Bondt, Werner
Madame De Bondt
Cornelis, Jef
De Decker, Anny
The family of Dr. Peeters has given us an I.B.M. 707 machine, counting contributions for first 5 months.
1 part = BF 5.000.— a month
1/10 part = BF 500.— a month”
[Voor de eerste zes maanden stonden bovengenoemde personen borg voor 6000 dollar. Omdat A379089 een democratische organisatie wenste te zijn en de interne werking ook voor het publiek toegankelijk wou maken, werden deze en andere financiële rapporten in de ruimtes aan de muur opgehangen.]
Juli, 1969 Financiën
“A379089 will receive contributions: / Adé, George + Magda 1/10 part / Bogaert, John 1/10 part / Broodthaers, Marcel 1/10 part / Deleye, Hugo 1/10 part / Gruyaert, Harry + Caroll A. Sellicks 1/10 part / Ingber, Suzon 1/10 part / Panamarenko 1/10 part / Van Rooy, Guido + Franja 1/10 part / Schonker, Herman 1/10 part / de Toledo, Maurice +Françoise 1/10 part / Visser, Carel 1 part / Visser, Martin + Mia 1 part / Walscharts, Dolf 1/10 part.”
Juli, 1969 Aankondiging
“There are local, national and international cultural institutions; we have taken more interest in the torrent of demands for anti-museums, anti-universities, A379089 communicationcenters etc. / A379089 found its base in Antwerpen, Belgium, Beeldhouwersstraat 46. A stands for A ABC, anti-art, and-so-on. 37 90 89 is the telephone number. The phone will be answered 24 hours. / A379089 functions as a forum, a place where ideas can be exchanged as a media, where those self share ideas can be acted upon and collaboration can take place. / For the first 6 months, period July – December 1969, $ 6.000 have been guaranteed by the coworkers. On request list of coworkers will be sent to you. / End of July three friends, Addi Köpcke, Tomas Schmit and Ben Vautier will come to present their thing. On Kawara is interested in showing his date-paintings at A for the first time in public. Contact has been made to N.V. Macnesite Mining Marketing Cie, Ciné Artis, Antwerpen, Verlatstraat 20-22, to rent the filmtheatre few times a week. Pontus Hulten will present the first filmprogram with films of Breer, Hulten and Warhol this month. Solanas fourandahalfhour-film “The hour of the oven” will follow etc. Pierre Verstraeten will contact psychiatrist in England for possible symposium in Antwerpen. Oswald Wiener author of recently published novel “Verbesserung von Mitteleuropa” accepted invitation. / For further information concerning questions and propositions write to us. / Kasper König / Co-ordinator” [Dit communiqué werd verstuurd in het Antwerpse.]
Juli 3, 1969 Christo
[In de tweede brief met het adres van Copley onder meer:] “I am terribly busy working on the Australian project’s preparation. We will be in Antwerp in the First days of September. Let me know how things are going in A…”
Juli 12, 1969 Wolf Vostell
“Wenn Sie wollen nehme ich etwas über A379089 in die nächste dé-collageé” [antwoord op de brief van Wolf Vostell aan Kasper König en hij zond:] “Aktionsanleitung zur handlungseinheit Putzen” [met een] “Urkunde” [over het poetsproject.]
Juli 17, 1969 Financiën
Rent and Guarantee July – september for A ….. 33.000.—
Television camera ….. 15.000.—
Telephone ….. 2.500.—
Telephone-Answering-Machine ….. 12.000.—
IBM ball-bearing ….. 900.—
Content to Kasper June and July ….. 30.000.—
Payment for the house-painter ….. 28.270.—
Payment for the electrician ….. 2.000.—
Paint ….. 8.944.—
Plans ….. 1.000.—
Installation ….. 2.600.—
Cash-box (stamps, writing-materials etc.) ….. 7.361.—
Travelling Stockholm ….. 13.500.—
_____
157.078.—
Isi Fiszman (cash) ….. 116.200.—
Isi Fiszman (bank) ….. 19.000.—
George Adé ….. 500.—
Geert Bekaert ….. 1.000.—
Christo ….. 3.012.—
Herman Daled ….. 10.000.—
Walter van Dyck ….. 500.—
Ottilia Merecy ….. 1.000.—
Hubert Peeters ….. 5.000.—
Werner de Bondt ….. 4.000.—
Group de Bondt ….. 4.000.—
Kasper König ….. 15.000.—
_____
179.200.—
Bankcredit ….. – 7.012.—
_____
172.200.—
In ….. 172.200.—
Out ….. 157.078.—
_____
Balance ….. 15.122.—
Juli 20, 1969 Harald Szeemann
“Passegiata sulla Luna-Nacht Meine liebe Ausstellungskommission hat mir zum Abschied die Ausstellung abgelehnt. Es war also der zeit zu gehen um das Beuys – Nicht Buch zu machen.”
1.0 Juli 21, 1969
“On the occasion of the colour-televised moonlanding of Apollo 11 A379089 request the presence of ……for an early-morning champagne breakfast on Monday 21st of July at 5.30 a.m. Beeldhouwersstraat 46, Antwerpen.”
[Eerste samenkomst in het gebouw ter gelegenheid van de rechtstreekse TV-uitzending van de maanlanding. Om 5.30 ‘s ochtends kwamen de uitgenodigden naar A379089 voor een champagne-onbijt. Aan de wand hingen schilderijen van Penck. Na de landing op de maan, hield Panamarenko een lezing over zijn luchtschip.]
Juli 24, 1969 Filmcommissie
“On the 24th of July we met at A379089 for a Working session. / We have been able to find co-workers for specific fields. / Film board: Martin Schneider / Jef Cornelis / Eric De Kuyper / Bernd Lohaus / Ilka Schellenberg / Kasper König / The board will meet every Monday 9.00 p.m. at A379089. The filmprojection will start on the first Wednesday in September, and continuous every Wednesday from there on. / Relations to the Press: George Adé / Geert Bekaert / Walter Van Dyck / Promotion comity: Isi Fiszman / Anny De Decker / Ilka Schellenberg / Walter Van Dyck / Geert Bekaert / Maurice De Toledo”
Eind juli, 1969 Ballonluchtvaart
[Kasper König, Isi Fiszman en Panamarenko gingen naar München (Westfalen) om er een ballonluchtvaart te maken. Van negen uur ‘s morgens tot zes of zeven uur ‘s avonds zweefden zij in de lucht en kwamen neer bij de grens van Oost-Duitsland.]
2.0 Augustus 3-15, 1969
“LA MONTE YOUNG MARIAN ZAZEELA / A continuous environment in sound and light with singing from time to time. / Map of 49’s / Dream The Two Systems / of Eleven Sets / of Galactic Intervals Ornamental / Light years Tracery”
3.0 Augustus 6, 1969
“Concert met: Fred van Hove (organ) / Peter Kowald (bass) / Ivo van der Borcht (drums) / Peter Broetzmann (tenor-sax)”
[Onder de kop “Une prodigieuse déflagration musicale a signalé l’ouverture d’un laboratoire de création collective dans le quartier Sud” werd in de Franse pers melding gemaakt van het optreden van politie wegens burengerucht. “Comme il n’était pas encore dix heures, limite après laquelle le silence est exigé, cela se termina sans drame. Ainsi venait de s’ouvrir A379089 le nouveau ‘laboratoire international de création collective’. A379089 zond daarop een stencil uit ter geruststelling:] “Beste geburen, gisteren op 6 augustus is het mogelijk dat U vreemde geruchten hebt horen komen uit het huis […] Vanavond zal weer gespeeld worden van 19 tot 22h. Indien U belangstelling heeft van dit optreden bij te wonen ben U hartelijk welkom in het huis.”
2.1 Augustus 6-17, 1969
“ADDI KÖPCKE / TOMAS SCHMIT / will be in you may come too / ROBIN PAGE”
4.0 Augustus 11-17, 1969
“After one week of intensive research in the Café Amadou, / Amerikalei 78, / Addi Köpcke, Robin Page, and Tomas Schmit / present Amadou in A379089, / Beeldhouwer Straat 46, 1st floor, / from the 11th till the 17th of August.” [Nadat Addi Köpcke, Robin Page en Thomas Schmit een week in het café Amadou van de Amerikalei onderzoek hadden verricht, werd het café in A379089 gereconstrueerd. In “Amadou” werd het probleem van produktie en individuele processen aan de orde gesteld.] “La Monte Young and Marian Zazeela did arrive and will perform in the big room from now on.” [La Monte Young en Marian Zazeela creëerden in A379089 een environment met geluid, licht en occasioneel gezang. Elektronische apparatuur was er gedurende een week voortdurend in werking terwijl de uitvoerders van tijd tot tijd optraden. Het lichtmateriaal bestond uit zwevende sculpturen en projecties van Marian Zazeela. In de letterlijke zin van het woord leefde Young in zijn muziek, hij organiseerde zijn dagen op basis van 27 uren (8 uur werk, 8 uur om muziek te spelen, en 11 uur slaap). Omdat zijn muziek slechts betekenis had als ze gedurende een langere tijd beluisterd werd, was het voor Young niet mogelijk zich naar de commerciële conventies van gebruikelijke optredens te schikken. De presentatie van zijn muziek in A379089 duurde dan ook ongeveer 8 dagen. Young sprak van eeuwige muziek, en geloofde plaatsen voor deze muziek te kunnen creëren. In dat opzicht stond zijn engagement lijnrecht tegenover andere Fluxus-kunstenaars. Hij wou muziek maken die exact, juist en perfect was; een muziek die eerder een goed dan een slecht beeld van de mens moest geven.]
2.2 Augustus 15-25, 1969
“BEN VAUTIER Fluxus Concert / 7 Ideas of BEN”
“A Talk, Conference on Press, A conversation on the subject, Must one change man or not 21 p.m.and how, I love talking and exchanging Ideas, I could also bring Fluxus Films and give A379089 “1 idea a day show” very descreet but good.”
[uit: briefwisseling van Ben Vautier met A379089.]
5.0 Augustus 21, 1969
“BEN VAUTIER”
[Een stencil werd verspreid met nieuwe data voor de conferentie van Ben waarin hij in zeven punten zijn ideeën samenvat over het al of niet veranderen van de mens, eindigend als volgt:] “Personally I believe that telepathy (mind reading) could change a lot and I have promised 100,000 francs to anybody who will discover a practical way of bringing about telepathy to mankind… I shall give a talk and answer questions on the subject Thursday the 21. August at 21 p.m. After the conference I shall give a very short fluxus concert. With pieces by: G. Brecht, R. Watts, G. Maciunas, Kosugi, Shiomi, B. Patterson, S. Oldenbourg, Ben etc. / You are invited. / Sincerely Ben.” [Tijdens het fluxusconcert op 21 augustus zou Ben met het publiek hebben gebokst.]
2.3 Augustus 17-25, 1969
“LIDLWEEK / Lidlsport Training nr. 6 / Footballmatch / Lidl against A379089 / 17.8.69 / place: / time: / Lidlsport Training nr. 8 / Balloon-trip / date: / place: / time: / Lidlsport Training nr. 7 / Cycling / from A379089 to Musée d’Art Moderne – Département d’Aigles / Brussel. 23.8.69 8 a. m. / Works and results of working by LIDL coworkers / Göldenboog, Reinecke, Scholz, Leichenberg, Immendorf, Duerr, Kugel.”
[LIDL, de kunstenaarsgroep van Jörg Immendorf, was overtuigd dat gedurende een periode direct en efficiënt gestreden moest worden, zowel cultureel als politiek, om schoon schip te maken en obstakels weg te ruimen. In de maand augustus oefenden zij verschillende sporten, waaronder voetbal op 17 augustus en een fietstocht op 23 augustus. Panamarenko won de fietstocht naar Brussel, maar het ging LIDL niet om het winnen. Twee leden van de groep hierover: “Wir ignorieren alle ernstgemeinten Vorschläge unseres Trainers. Jeder soll dem anderen Freude bereiten, dies fördert das allgemeine Wohlbefinden und das gute Augenlicht eines jeden… Versuchen Sie durch schwarzen Humor den Sportplatz runder zu machen, denn in jeder Kurve droht einem sportler der Tod”. (2) In de tweede helft van de zestiger jaren was de democratische gedachte een obsessie. In de kunst werd het individuele proces geproblematiseerd. Sommige kunstenaars wilden zich niet langer met unieke, niet-democratische objecten bezighouden. De sportactiviteiten met A379089 moeten vanuit deze invalshoek begrepen worden. Het instituut wenste deel uit te maken van de ‘normale’ wereld, en wat is populairder dan sport? LIDL was een poging om kunst in een politieke context te plaatsen, niet met Youngs ernstige, idealistische geloof in een betere wereld, maar met zwarte humor.]
6.0 Augustus 21, 1969
“LIDL AT A / 1. FILM “Der Garten macht uns fertig” / 2. LIDL-LESSON 7 / 3. LIDLPIECE by Jörg Immendorf / en avant pour un pouvoir populaire révolutionnaire / KUGEL travaillant / 1. Information about the possibility of variation to the theme-food / summer 68 / 2. Variation about the theme flowerseed bag and carot
summer 69 / HORST SCHOLZ / 6. ways of simulating one process: seeing, hearing, touching etc. / CHRIS REINECKE / GÖLDEN-BOOG / ÖRDNUNG IST DAS HALBE LEBEN / Florian Lechenperg – Recker / IT IS VERY: / NECESSARY / FOR ME AND YOU / PLEASE TO MEET YOU . . . . . / FLORIAN LECHENPERG – RECKER LIDL / DAS ERSTE BUCH FLORIAN WIRD HIERMIT ANGEKÜNDIGT / Within the week (17. Aug. till 23. Aug. 69) the atomic experiments / will be realized with utmost certainty / Hans Henin / 4 Düsseldorf / Berger Allee 1 / Hans Rogalla has given / his support for the / realisation of the / project”
September, 1969 Financiën
Balance August ….. 390.069.—
Dr. Peeters ….. 5.000.—
G. Adé ….. 500.—
H. Daled ….. 10.—
O. Merecy ….. 500.—
I. Fiszman ….. 35.000.—
I. Fiszman ….. 10.000.—
Rezewski to A to Telephone ….. 1.000.—
_____
452.069.—
Balance August ….. 388.754.—
REST FOR Amadou Food ….. 795.—
Electrician ….. 8.145.—
Painter ….. 7.000.—
Stencilpaper ….. 95.—
Gardentools ….. 390.—
Telephone with Garanty ….. 33.355.—
Electrician and Water ….. 732.—
Heating ….. 450.—
Marcel Broodthaers ….. 3.000.—
Cafetaria ….. 500.—
Cafetaria ….. 1.000.—
To the Painter ….. 3.250.—
_____
446.466.—
In ….. 452.069.—
Out ….. 446.466.—
_____
5.602.—
Debts
Chaffart ….. 3.241.—
Travhydro ….. 1.504.—
Delta Equipment Rest ….. 4.000.—
Chaffart ….. 735.—
Van Dyck Dubbel Glas ….. 2.932.—
G. Prist Douchkabine etc. ….. .604.—
Drukkerij de Vlijt ….. 3.096.—
Water ….. 135.—
Painter Rest ….. 4.900.—
Plaster Rest ….. 6.260.—
Sallery to the Coördinator July, August and September ….. 86.000.—
K.König loan to A ….. 41.453.—
_____
162.860.—
Maria Gillissen gave quite a lot of photos to A379089.
7.0 September 2, 1969
“CARL ANDRE is in Antwerpen to prepare his show at / Wide White Space / He will try to answer the following questions / in twenty-five words or less / at / A379089 / Beeldhouwersstraat 46 / Tuesday, 2 SEPTEMBER 69, 21h / WHO IS AN ARTIST? / WHAT IS ART? / WHAT IS QUALITY IN ART? / WHAT IS THE RELATION BETWEEN POLITICS AND ART? / WHY DO I CONTINUE? / Further questions and/or remarks are invited / ….
Opening Of Carl Andre show at Wide White Space 19 September 1969.”
September 26,1969 Ben Vautier
[Ben stuurde Kasper een lange brief:] “After all it was fine – (in a way).” [Hij geeft 4.000 bf] “as a contribution to A379089. I come to this conclusion of 4.000 bf because I spent in all 8.000 bf and I meant to spend only 4.000 bf of 10 Days.”
8.0 September 27-Oktober 10, 1969
“MUSEUM VOOR MODERNE KUNST / Département des Aigles / Sectie XVIIe Siècle”
[27 september 1969, één jaar na de opening van de Section XIX siècle, kondigt Broodthaers de sluiting van het museum aan:] “Marcel Broodthaers prie… de bien vouloir assister à la cérémonie de clôture de la Section XIXe siècle du Département des Aigles, le samedi 27 septembre à 18h. / Un service d’autocar est prévu pour emmener les invités à Anvers dans les locaux de A379089, Beeldhouwersstraat 46, où aura lieu l’inauguration de la Section XVIIe siècle par Monsieur P.K. van Daalen, Dr. Hist. Art Directeur du Zeeuws Museum Middelburg. / R.S.V.P. 30, rue de la Pépinière, Bruxelles. Tél. 02/120954.” [Er werd een busreis georganiseerd van Brussel naar Antwerpen, waarbij onder andere Johannes Cladders, Isi Fiszman en Herman Daled aanwezig waren. In Antwerpen aangekomen werd in de ruimtes van A379089 de Section XVIIe siècle geopend en discussieert Marcel Broodthaers er met een aantal aanwezigen.]
9.0 September 27, 1969 JEAN JACQUES ABRAHAMS
[Op hetzelfde ogenblik dat Marcel Broodthaers discussie voerde naar aanleiding van de opening van zijn tentoonstelling draait Jean Jacques Abrahams een bandopname af, waarbij hij aantoonde hoe autoritair en bang de psychiater tegenover hem stond in de analyse.]
10.0 September 30, 1969
“A379089 in Düsseldorf / A379089 bei LIDL / A379089 macht heute, am 30.9.69 einen Arbeitsabend / in Lidlraum, Düsseldorf-Oberkassel, Im Greifweg 51 / unter folgenden Titeln: / 1 Funktion der Kunsthochschulen / 2 Funktion der künstpädagogik / 3 Funktion der künstlerischen Arbeit / In diesen drei Punkten werden eingeschrieben: / Joseph Beuys, Düsseldorf; Johannes Cladders, Mönchengladbach; Carl Andre, New York; Michel Claura, Paris; Jim Butler, Los Angeles; Eugenia Butler, Los Angeles; Anny De Decker, Antwerpen; Daniel Buren, Paris; Niele Toroni, Paris; Franz Dahlem, Darmstadt; Karl Ruhrberg, Düsseldorf; Seth Siegelaub, NewYork; Enno Develing, Den Haag; José Castillejo, Bonn; Stanley Brouwn, Amsterdam; Harald Szeeman, Bern; Mia Visser, Bergeyk; Martin Visser, Bergeyk; Erika Fischer, Düsseldorf; Palermo, Düsseldorf; Marcel Broodthaers, Bruxelles; Kasper König, Antwerpen; Ilka Schellenberg, Antwerpen; Dorothee Fischer, Düsseldorf; Konrad Fischer, Düsseldorf; und Lidl, Oberkassel. / Mit allen Interessierten, die herzlich WILLKOMMEN sind.”
[Op 30 september opende in Düsseldorf “Prospekt 69”, georganiseerd door Konrad Fischer en H. Strelow. “Prospekt 69” bestond uit twee delen, het eerste werd gereserveerd voor galeries en het andere voor kunstenaars die door een internationale commissie werden uitgenodigd. Op de avond van de opening organiseerde A379089 een discussie in de ruimte van LIDL.]
8.1 Oktober 5, 1969
“This is the Ghost of James Lee Byars Calling”
[Performance van Byars die in een totaal rood geschilderde kamer had plaatsgenomen. Een aantal personen (37), zoveel mogelijk in het rood gekleed, kregen een rode stift waarmee ze vragen moesten beantwoorden. De antwoorden werden diezelfde dag doorgestuurd naar Eugenis Butler in Los Angeles (waar tegelijkertijd een tentoonstelling van James Lee Byars liep).]
8.2 Oktober 7-10, 1969
“VACATION WORK WORK VACATION / (or Cladders in A) / 6 YOU ENTER (mirror piece) / Oct. 7, 1969 tuesday 7 8 p.m. / 5 ON ART HISTORY PHYSIC AND METAPHYSIC / (this and other playcards) / Oct. 8, 1969 wednesday 8 8 p.m. / 4 THE END OF ART / (lecture with slides) / Oct. 9, 1969 thursday 9 8 p.m. 0 o’clock / 3 ONE HOUR OF TIME / (candle piece) / 2 COUNTDOWN OF MIDNIGHT / (10 second piece) / Oct. 10, 1969 friday 10 8 p.m. / 1 PICTURES AND SOUNDS / (lecture with slides and discs)”
[Johannes Cladders verbleef gedurende één week in A379089 en hield er een reeks events. Aan de ingang plaatste hij een hoge spiegel en hij stelde een reeks kunsthistorische prentkaarten tentoon waarmee hij de aandacht wou vestigen op de relativiteit van de beslissingen die de keuzes en waarden in de kunstgeschiedenis bepalen. In een diavoorstelling keerde hij de gebruikelijke kunsthistorische volgorde om. Op de twee verdiepingen van de ruimtes van A379089 plaatste hij telkens een rij van 60 kaarsjes op de grond waarmee hij opnieuw de aandacht vestigde op de relativiteit, maar ditmaal van tijd. In tegenstelling tot de aftelling (van 10 tot 0) voor lanceringen bijvoorbeeld stelde Cladders een afloopprocedure van 0 tot 9 voor. Een evenement dat 10 seconden duurde. Tijdens een diavoorstelling met geluid veranderde hij de achtergrondmuziek, waardoor het beeld ook in de geest van de toeschouwer anders geïnterpreteerd werd. Op een ander moment veranderde hij het beeld bij de muziek, waardoor de muziek weer anders aangevoeld werd.]
Oktober 7, 1969 Interne nota van Kasper König
“A PROGRAM / B HOUSE / C FINANCE / D DIFFICULTIES AND TENSIONS WITHIN A / A PROGRAM / 1. Film: 20. October first show, free rental 100 chairs / aprox. Bfr. 2000.- have to be bought / Basement has to be cleared for storing chairs / Who helps and When? / Filmprojector, screen (Martin Schneiders) / Entrance fee 30. – or 40. – Bfr. / Filmprogram to be made on stencil / 2. On Kawara: to present his doings at A / Information was given beforehand / Aprox. cost of this project Dollar 400 / 3. David Lamelas: Analyses of social structures through various mediums of / communication, film, tape etc. / 4. Joseph Kosuth: Conceptual artist who wants his art only to exist as idea, approached / us to participate in a piece of his that has 12 locations, one of them would be A. / This will not exceed the cost of Dollar 100. He will use advertising media and will / arrive in Antwerpen 13th or 14th month. / 5. Oswald Wiener: Recently proposed to A that he would like to prove that semantic / is not possible. This will be an adequate theme for a communicationcenter. Some / weeks ago we have discussed to arrange a symposium with Oswald Wiener and a / group of psychiatrists from England through the contact of Pierre Verstraeten. / 6. Hans Peter Emperge: To talk about the communicationcenter as he sees it. / 7. Tony Morgan: English, filmmaker, lives in Germany / Is interested in making a film collectively at A. / He will install a darkroom and cuttingtable at, first floor / 8. Schult: German, poet lives in London. Can come to A between 19th – 30th of / October, to perform Habits One Ballet with coworkers of A, + make a film during / that time. / 9. Publikation to be sold, covering all the activities of A incl. finances etc. / B HOUSE / 1. Housecleaning, abonnement every 14 days / 2. Office, red room, hallway 1st floor: floorcovering / (Werner takes care of it) / 3. Efficient installation of office, turn red room into assembly to avoid unnecessary / trafic in office / 4. Permanent installation of cafétaria, sold with profit / 5. Opening times to be indicated outside and in printed program / daily from 10 a.m. to 1 p.m. and 3 p.m. to 7 p.m. / after 7 p.m. when necessary / C FINANCE / See included list / D DIFFICULTIES AND TENSION WITHIN A / 1. My experience as co-ordinator of A / 2. Open criticism towards the co-ordinator / 3. Selfcriticism / 4. How I understand the function of the co-ordinator after all of these”
11.0 Oktober 11, 1969
“First public appearance of the / LABRIS / group / in their / LABRIS JAZZ SUITE / poets participating: edmond devoghelaere / frans denissen / jan geerts / & anyone wanting to join in / musicians participating: leading antwerp avantgarde players / directed by fred van hove / & anyone wanting to join in / the labris jazz suite is a collective improvisation / with language & music”
8.3 Oktober 13, 1969
“musica electronica viva”
Oktober 24, 1969
[Op het einde van de eerste periode van 6 maanden waarin Kasper König als coördinator optrad, schreef hij naar alle medewerkers en vroeg hen hun indrukken en opmerkingen toe te sturen. König wilde een publikatie maken waarin persoonlijke stellingnames van alle betrokkenen, foto’s, teksten, programma’s en financiën van deze periode opgenomen zouden worden. De publikatie kwam er nooit. Van de antwoorden op Kaspers vraag vond ik slechts die van Johannes Cladders terug.]
12.0 Oktober 24, 1969
“From now on we show FILMS every friday night / Entrance 40 Francs / Beeldhouwersstraat 46, Antwerpen / 24 October friday 22.30 p.m. films from 1956 – 1968 by / ROBERT BREER: Cats – 1956 – 1′ / A Man and his Dog – 1957 – 8′ / Jamestown Baloos – 1957 – 6′ / Inner & Outer Space – 1960 – 14′ / Homage to Jean Tinguely’s Homage to New York – 1960 – 11′ / Pat’s Birthday – 1962 – 13′ / Horse over Tea kettle – 1962 – 6′ / Fistfight – 1964 – 11′ / 66 – 1966 – 6′ / 69 – 1968 – 4′ / PBL 3 – 1968 – 2’”
13.0 Oktober 31, 1969
“Exhibition of JOSEPH KOSUTH / 1st floor”
[De labels van het werk “Second Investigation” van Joseph Kosuth werden door Isi Fiszman en Panamarenko tijdens een vlucht over Antwerpen over de stad gegooid. Deze labels werden eveneens in A379089 tentoongesteld. “Second Investigation” maakte deel uit van een werk dat op 12 locaties gerealiseerd werd waarin vragen over taxonomie in de wereld werden gesteld.]
14.0 Oktober 31, 1969
“ANDY WARHOL – CHELSEA GIRLS / original copy: 220 min.”
November, 1969
“DANIEL BUREN, MISE EN GARDE, Antwerpen: A379089, 1969 p. 57”
[De Engelse en Duitse vertaling van de Franse tekst van Daniel Buren, verscheen in de catalogus naar aanleiding van de tentoonstelling “Conception (documentation on a to-day art tendency)”, Museum of Leverkusen.]
15.0 November 2-6, 1969
“MUSICA ELECTRONICA VIVA / is at A379089. They will play when ever they feel / like it and / EVERY NIGHT FROM 8 p.m. TO 10 p.m.”
16.0 November 7, 1969
“DE VRIENDEN VAN CUBA organiseren in A379089 een Filmavond / met debat met de Ambassadeur van Cuba. / NOW – Santiago Alvarez – Racismus in U.S.A. – 10 Min. / MADINA BOHE – Een film van 20 Min. met de guerilleros van Amilcar Cabral. / JUAN QUINQUIN – Een film van 75 Min. van Julio Garcia Espinosa. / BLOW UP COMICS FROM CUBA ON VIEW”
17.0 November 14, 1969
“26 SONGS 1960 – 1969 / by STAN BRAKHAGE / 8mm, kleur, 3 1/2 uur.”
18.0 November 15, 1969
“GEEN ENKEL VIETNAMEES HEEFT MIJ OOIT NEGER GENOEMD” [Film door Amerikaanse soldaten gemaakt] / “L’UNIVERSITE: TRANSMISSION OU REMISE EN QUES-TION D’UNE CULTURE” Voordracht debat door JACQUES BUDE (V.U.B.) / Er zal een tolk in de zaal aanwezig zijn.”
19.0 November 21, 1969
“Filmmaker LUTZ MOMMARTZ, DÜSSELDORF will present films / from 1967 – 1969 / EISENBAHN – b/w – 13 min. / SELBSTSCHÜSSE – b/w – 7 min. / DER FINGER – b/w – 4 min. / OBEN/UNTEN – b/w – 4 min. / WEG ZUM NACHBARN – b/w – 11 min. / ÜBERFORDERT – color – 60 min. / 400 m IFF – b/w – 20 min. / and a film by KOHLHOFFER/POLKE – 30 min. / Deelname in de onkosten”
20.0 Eind november, 1969 Anti-racistische acties
[A379089 zette een anti-racistische actie op touw. Er werden brieven verstuurd naar een aantal café’s in het Antwerpse waar een opschrift hing dat de toegang aan bepaalde nationaliteiten ontzegde. In de brief sprak A379089 zich krachtig uit tegen het toegangsverbod en rassendiscriminatie. Ook naar de studenten in Antwerpen werd een stencil gestuurd, waarin het probleem van de bordjes in de café’s en racisme in het algemeen werd toegelicht. In A379089 was daarnaast ook de Werkgroep Vreemde Arbeider (Lode van Hoye en Bob Vandamme) actief. Zij stelden voor het probleem grondig te analyseren in discussiegroepen, onder andere op basis van opiniepeilingen, en riepen op tot concrete acties.]
21.0 November 28, 1969
“James Lee Byars, World Question Center / B.R.T. to be seen in A379089.”
[Rechtstreekse TV-uitzending vanuit de studio’s van de BRT. Samen met 4 mannequins zat Byars in een grote cirkel van betaalde figuranten, per telefoon stelde hij aan beroemdheden uit de hele wereld de vraag: “welke vraag op het terrein van je eigen ontwikkeling zou je jezelf op dit ogenblik willen stellen”. Deze performance werd voorafgegaan door een film over James Lee Byars, waarin fragmenten van een gesprek van Geert Bekaert met Byars op 21 mei 1969 werden opgenomen, evenals beelden uit de tentoonstelling van James Lee Byars in galerie Wide White Space. Beide films werden gerealiseerd door Jef Cornelis voor de BRT-TV.]
22.0 November 29, 1969
“La Hora De Los Hornos / Film by Fernando Solanas / Het gaat hier in de eerste plaats niet om een film of een spektakel, dan wel om een film-manifest, het geschiedkundig aspekt van het gebeuren, liefde en haat tussen de strijdenden, de inspanningen en aspiraties van gans een volk worden in dit manifest opgenomen. Deze film is een voorwendsel voor een dialoog. De konklusies die U zult trekken kunnen wij na de film samen bespreken.”
23.0 December 2, 1969
“PIERRE VERSTRAETEN / Professeur de philosophie à l’U.L.B. / fera MARDI, 2 décembre 1969 22h / in / A379089 / L’ANALYSE DU RAPPORT ENTRE LES PLAQUES MALLARMÉENNES / DE BROODTHAERS ET LE COUP DE DÉS MALLARMÉEN”
[Naar aanleiding van de tentoonstelling “Marcel Broodthaers à la Deblioudebliou/S Exposition littéraire autour de Mallarmé” in de Wide White Space galerij werd op de dag van de opening in A379089 door Pierre Verstraeten een lezing gehouden over de relatie van Broodthaers’ werk met het gedicht “Un coup de Dés” van Mallarmé.]
24.0 Januari 16, 1969
“FORUM ROOD vzw Gramsci / In verband met de aktie die door Kommunikatiecentrum A379089 / werd ingezet tegen allerhande vormen van racistische discriminatie, organiseert / FORUM ROOD: / DEBATAVOND: RACISME IN BELGIE / Oorzaken, sociaal-ekonomisch kader / verschijningsvormen, bestrijdingsmiddelen. / Inleiders: Pierre Legrève / Guy Deselre”
25.0 Februari 5, 1970
“ANTWERPSE LUCHTSCHIPBOUW / ER IS EEN NIEUW SLOT OP DE DEUR EN OP DE TELEFOON VAN A / IK BEN DE NIEUWE COÖRDINATOR VAN A / IK WIL VAN DE GELEGENHEID GEBRUIK MAKEN OM IN DE GROTE / ZAAL VAN A EEN LUCHTSCHIP TE BOUWEN OP MIJN KOSTEN. / DE FINANCIËLE TOESTAND VAN A IS WEER GEZOND / DE E. A. INGENIEUR, / PANAMARENKO MULTIMILLIONAIR / COORDINATOR.”
[Panamarenko verspreidde een pamflet om aan te kondigen dat A379089 door hem omgedoopt werd tot “ANTWERPSE LUCHTSCHIPBOUW”. Panamarenko bouwde er zijn ”Aero-modeller”.]
Februari, 1974
[Piet van Daalen publiceert het artikel “Uit de dossiers van A379089 te Antwerpen” in “Museumjournaal”, nr 1, 1974. Hij omschrijft de gebeurtenissen in A379089 als verwarrend en de organisatie als chaotisch.]
Juni, 1974
[Marcel Broodthaers, Herman Daled, Hubert Peeters en Martin Visser reageren op het artikel:] “Zij willen kennis geven van hun verwondering ten aanzien van het artikel. Zij hebben van deze ervaring [A379089] het gevoel over gehouden, dat hun respectievelijke bijdragen slechts het instrument waren van een ambitie, die hun niet aanging. Een dergelijke publikatie stelt hen in de gelegenheid afstand te nemen van deze onderneming. Een manier van doen, waaraan ze zonder deze aanleiding niet gedacht zouden hebben. Deze stellingname betreft vanzelfsprekend niet de kunstenaars die zich in deze organisatie gemanifesteerd hebben, noch de auteur van het artikel. De portee van deze brief was niet geheel duidelijk. Telefonisch overleg van de redaktie met één van de ondertekenaars leerde dat de alleraardigste wirwar van gebeurtenissen binnen A379089, zoals beschreven in 19/1 door Piet van Daalen – bijna onvermijdelijk – ook tot ruzies heeft geleid tussen de twee organisatoren [Kasper König en Isi Fiszman] enerzijds en kunstenaars en mensen die het projekt steunden anderzijds.” (3)
Noten
(1) Buiten Wout Vercammen en Fred Bervoets, konden (voorlopig) geen andere Antwerpse en Belgische kunstenaars opgespoord worden die tijdens de pioniersdagen van A379089 aanwezig waren. Op een enkele foto herkennen we wel Jef Geys die met zijn studenten een bezoek bracht aan de tentoonstelling van Marcel Broodthaers in A379089.
(2) Henning Brandis, Christian Göldenboog, J.I., Erinna König, Chris Reinekke, “Bevor man Omelette macht, muss man Eier zerschlagen”, Düsseldorf, Eigenverlag, 1970, p. 19.
(3) “Lezersrubriek Notities”, in: “Museumjournaal”, serie 19, nr 3, juni (1974) Amsterdam, p. 135.
Met bijzondere dank aan Dhr. Isi Fiszman, Dhr. Kasper König, Mevr. Krystyna Szymorowski en het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Administratie Kunst.
