width and height should be displayed here dynamically

Atelier Van Lieshout

In 1995 kocht het Kröller-Müller Museum een groot werk van Joep van Lieshout aan, een caravan met sculpturale kwaliteiten die in de beeldentuin van het museum werd geplaatst. Het werk stond jarenlang op een veldje met meer autonome sculpturen van onder anderen Carel Visser en Kenneth Snelson. Die plaatsing was cruciaal. Komend vanop het grote gazon aan de achterkant van het museum, werd de caravan plotseling zichtbaar via een doorkijkje in de bosschages. Met Mobile Home for Kröller-Müller reduceerde Van Lieshout de cultureel verantwoorde beeldentuin van het cultureel verantwoorde museum voor even in een ordinaire camping.

Mobile Home for Kröller-Müller werd verworven voordat Van Lieshout doorbrak in het internationale tentoonstellingscircuit. Het is ook een van de centrale werken in de tentoonstelling Happy Forest in de beeldentuin van het museum op de Hoge Veluwe. Happy Forest biedt een omvangrijk overzicht van de afgelopen tien jaar, waarbij de nadruk ligt op werken met een min of meer autarkisch karakter. “De kleurige sculpturen in combinatie met mobile homes en andere bijzondere kunstwerken zorgen voor een spannende ontdekkingstocht voor de bezoeker”, aldus het persbericht van het Kröller-Müller, dat overigens nogal karig is met informatie voor die bezoeker. Tien jaar Atelier Van Lieshout in combinatie met zo’n grote tentoonstelling is toch genoeg aanleiding voor een mooie catalogus – of een ordinaire caravanfolder natuurlijk – maar die schittert door afwezigheid.

Happy Forest is voornamelijk gesitueerd op het relatief nieuwe ‘evenemententerrein’ van het Kröller-Müller Museum, een rechthoekig grasveld met een stenen boord eromheen, dat bedoeld is voor tijdelijke tentoonstellingen of andere projecten. Op de vlakte staan diverse mobiele units die allemaal autarkisch kunnen functioneren. Zo is de Pioniersset (1999) opgenomen, een reeks containers waarmee de beginnende boer in een willekeurige woestenij een bestaan zou kunnen opbouwen. Er zijn varkens- en konijnenhokken en er is een stal met schapen. Een container die als schuur kan worden gebruikt staat vol spullen die nodig zijn om een afrastering te maken, naast bezems, dierenvoer, scheppen en een melkkrukje. Het huis van de boer is spartaans ingericht, maar wel uitgerust met een multivrouwenbed. Ook een echte pionier moet af en toe wat kunnen relaxen.

Veel gebouwtjes zijn bedoeld om te overleven op afgelegen plekken. Ook de oerversie van deze mobiele survivalhokken is aanwezig: de Autocraat (1997), geschikt om zelfs de meest onherbergzame gebieden te trotseren. Atelier Van Lieshout propageert een eenvoudige, eerlijke levenswijze waarin de mens wordt teruggeworpen op elementaire levensbehoeften: rust, eten, drinken en wurgseks. In zijn scheppingen is men spaarzaam met elektriciteit. Comfort komt van houtkachels en schapenvelletjes. Tegelijk zijn de producten nadrukkelijk modern vormgegeven, met hightechmaterialen die lowtech in elkaar zijn geknutseld.

Een ander deel van de tentoonstelling strekt zich uit over een belendend stuk bos, dat voor de gelegenheid is omgedoopt tot Terroristen Hang-Out. De omvangrijke bouwsels maken hier plaats voor werk dat overwegend kleinschaliger is. Voor Alfa met kippenhok werd de voormalige bedrijfsauto van AVL omgebouwd om kippen te huisvesten. Er bevinden zich ook enkele ‘orgaansculpturen’, een serie veelkleurige beelden van menselijke lichaamsdelen die AVL de afgelopen jaren maakte. Zo ligt er een nierblaascombinatie, een slokdarm en een penis met een extra large formaat – dat laatste zal de AVL-kenners niet verrassen.

In de meest recente orgaansculpturen koppelt AVL lichaamsvormen aan een praktische functie. Een voorbeeld is de Werkskull, een klein, mobiel en schedelvormig kantoortje dat AVL in China laat fabriceren. Het Baarmoederhuis (2005) vormt het voorlopige hoogtepunt in deze ontwikkeling. De knalrode baarmoederconstructie, die tegelijk doet denken aan een enorme schorpioen, herbergt de functies van een tweepersoonsbed, een douche en een badkamer.

De rode draad in Happy Forest, namelijk constructies die een zelfvoorzienend bestaan moeten garanderen, herinnert aan AVL-Ville. Deze anarchistische vrijstaat werd in april 2001 geopend in een uithoek van de Rotterdamse haven, maar moest zeven maanden later op last van de Rotterdamse autoriteiten alweer sluiten. AVL-Ville had een autarkische ministaat moeten worden, een hedendaagse variant op de 19de-eeuwse utopische leefgemeenschappen; een plek waar een vrije seksuele moraal heerst, waar wapens en explosieven geproduceerd worden en waar de drank rijkelijk vloeit. Een vrijstaat ook met eigen regels, een eigen vlag en eigen geld, waar de inwoners streven naar zelfvoorziening. Vandaar dat er ruimte was voor een boerderij, een slachterij, een hospitaal en een energiecentrale die werkt op afval en biogas. De mobiele woningen, inclusief meubels, badkamers en gebruiksvoorwerpen, werden door Atelier Van Lieshout zelf ontworpen. Bovenal moest AVL-Ville een echte gemeenschap worden, waar leven en werk bij elkaar komen. “Geen kunst om alleen naar te kijken, maar om in, mee en van te leven”, aldus de folder van AVL-Ville destijds.

Maar de objecten die verwant zijn met AVL-Ville krijgen in het Veluwse bos andere connotaties. De urbane vrijbuiterij maakt plaats voor een harmonische omgang met de natuur. Happy Forest verheerlijkt het idyllische leven in kleine agrarische gemeenschappen, waar de verhouding tussen mens en natuur nog niet verstoord wordt door de moderne, overgereguleerde maatschappij.

Er is echter nog een belangrijker verschil: in Happy Forest worden de objecten van AVL niet meer gebruikt. Het zijn artefacten die uit een ander tijdperk komen en die slechts gebruik suggereren. Ze dienen alleen om naar te kijken. Ook de ordening van de werken, die tamelijk willekeurig is, verraadt dat hier veeleer esthetische dan échte doelen worden nagestreefd. Tekenend is de plaatsing van een vissershuisje, midden op het grote, kortgemaaide gazon, dat op zijn beurt weer middenin een gebied ligt waar in de verste verte geen water te bekennen is. De Terroristen Hang-Out doet dan weer denken aan een verlaten filmset, en roept beelden op van het hutje in de bossen van Montana waar de Unabomber jaren bivakkeerde.

Happy Forest is een vreemde symbiose tussen Waco, Texas en Henry Thoreau’s Walden. Als klap op de vuurpijl worden alle ingangen van de mobiele barakken, containers en huisjes versperd met koordjes, en waar nodig wordt in vier talen uitgelegd dat het werk niet beklommen of betreed mag worden. Een suppoost ziet erop toe dat de werken zelfs niet worden aangeraakt. De gebruikskunst van Van Lieshout, die voortkwam uit onvrede met de overgereguleerde samenleving, speelt nu de hoofdrol in een ‘spannende ontdekkingstocht’. De minimaatschappij waar eigen regels en wetten gelden, maakt in het beeldenpark plaats voor een installatie die het verlangen naar een ideale samenleving verbeeldt. Losgezongen van hun idealen, verschijnen de werken als belichaming van een vervlogen utopie. Alles wijst er dan ook op dat Happy Forest voor AVL een retour à l’ordre inhoudt. Ook de meest recente werken op deze tentoonstelling, zoals het Baarmoederhuis, doen een hernieuwde concentratie vermoeden op de core business van Atelier Van Lieshout: het maken van handgemaakte gebruikskunst in kleurrijk polyester, zonder al te veel hoogdravende idealen.

 

• Happy Forest van Atelier Van Lieshout, tot 2 oktober in het Kröller-Müller Museum, Houtkampweg 6, 6731 AW Otterlo (0318/59.12.41; www.kmm.nl).