width and height should be displayed here dynamically

Bas Jan Ader

Het Domein te Sittard nam een in Duitsland rondreizende retrospectieve over van het werk van Bas Jan Ader (1942-1975). Deze in Nederland geboren kunstenaar maakte zijn beperkte oeuvre voornamelijk tussen 1967 en 1975, toen hij woonde en werkte aan de Amerikaanse Westkust. Hoewel de kunstenaar met uiteenlopende media experimenteerde, loopt er één rode draad door zijn werk. Bas Jan Ader zoekt een antwoord op fundamentele existentiële vragen, en hij wil die zoektocht tot in het uiterste doordrijven. Geheel in de geest van het artistieke klimaat van de late jaren ’60 bevraagt hij het hoe en waarom van het leven in deze wereld. Maar in tegenstelling tot het cynisme van bijvoorbeeld Bruce Nauman dat, vanuit de overtuiging dat de immanentie van dit bestaan onmogelijk te overstijgen valt, tot pure parodie wordt, wil Aders werk vasthouden aan de idee dat er meer is dan wat we kennen. Verlaten door de transcendentie en geheel op zichzelf teruggeworpen, voelt de mens zich gevallen, zo stelt hij. Ader tracht daarom terug een contact tot stand te brengen tussen de fysische en de metafysische dimensie van het bestaan. Hij vertrekt daartoe van zijn eigen leefwereld. Spelend met autobiografische elementen gaat hij op zoek naar wat hij als ‘het wonderbaarlijke’ definieert. Hij schuwt daarbij de ironie niet, meer nog, het fascinerende van zijn werk schuilt in de combinatie van een uiterst ernstige artistieke onderneming met absoluut komische elementen. Zo zijn de vele varianten van foto’s en filmpjes waar men Ader letterlijk ziet vallen (bijvoorbeeld wanneer hij met zijn fiets in een Amsterdamse gracht rijdt) ronduit hilarisch. De humor is tegelijk doordrongen van een aangrijpend sérieux. Elders neemt hij met diezelfde ernst het iconoclasme van Mondriaan en diens utopie van een statische, stabiele wereld op de korrel. Zulke kritiek is nooit vrij van nostalgie. Ader geeft in zijn beelden herhaaldelijk toe dat hij het onmogelijke verlangen koestert om opnieuw aan te knopen met het postromantisch ideaal van een mens die in absolute bewondering staat voor de hem overstijgende kosmische krachten.

De curator van de tentoonstelling, Christopher Müller, heeft voor een doordachte opstelling gezorgd. Zijn essay in de catalogus, die jammer genoeg enkel in het Duits verkrijgbaar is, getuigt van grondig onderzoek. Eigenaardig is wel dat Müller, die Aders werk vergelijkt met een aantal ‘te verwachten’ kunstenaars zoals On Kawara, Dan Graham en Chris Burden, met geen woord rept over Robert Smithson, hoewel diens schim duidelijk door de tentoonstelling dwaalt. Net als Ader was Smithson bezeten door een zoektocht naar het ongrijpbare, en door het verkennen van een horizontaal of ‘oceanisch’ veld van transgressie – zoals Smithson dat Freudiaans benoemde. Anderzijds leert het tijdschrift voor ‘underground art’ dat Ader omstreeks 1969-70 in eigen beheer uitgaf, dat hij scherpe kritiek had op Smithsons parcours. Alleen al de naam van het tijdschrift, Landslide of ‘verzakking’, kan als een directe parodie op de heroïsche projecten van Smithson worden gelezen. Diens vele essays voor Artforum worden in het belachelijke getrokken, evenals de toenmalige uitgever van Artforum, John Coplans, voor de gelegenheid herdoopt tot Fawn Mopelans, uitgever van het nieuwe blad Fartforum. De signatuur van een aantal bijzonder fraaie pseudo-poparttekeningen door Aders alter ego Brian Shitart, toont evenwel dat we deze parodieën met een korrel zout mogen nemen. Aders artistieke ambities hoefden overigens niet onder te doen voor die van het toen gezaghebbende tijdschrift en zijn vaste medewerkers. Zowel Smithson als Ader creëerden hun eigen mythe en heroïek door een vroegtijdige, accidentele dood te vinden terwijl ze bezig waren met de uitvoering van een grootschalig artistiek project. Dankzij haar volledigheid en historisch verantwoorde presentatie, biedt deze retrospectieve een unieke kans om inzicht te verwerven in Aders idiosyncratische leefwereld en een stuk met hem mee te reizen. In Sittard is meer te zien dan Shitart.

 

• Bas Jan Ader ‘Thoughts unsaid, then forgotten’ loopt nog tot 25 maart in Stedelijk Museum Het Domein, Kapittelstraat 6, 6131 ER Sittard (046/451.34.60).