Constant Dullaart. This Unjust Mirror
De solotentoonstelling van de Nederlandse kunstenaar Constant Dullaart weerspiegelt hoe digitale media en het internet ons beeld van de werkelijkheid beïnvloeden. Dullaart doet al jaren onderzoek naar de manipulatieve kracht van nieuwe media. Zijn werk, met thema’s als het auteurschap, de performativiteit en virtuositeit van kunst in een digitaal gemedieerde omgeving, reflecteert kritisch en humorvol op de culturele en sociale effecten van het internet. Naast de werken in het Fries Museum, is er een tentoonstelling online waar – onder andere – spontane digitale ontmoetingen worden gefaciliteerd: er is de mogelijkheid om met andere bezoekers in gesprek te gaan. De grijze website is sober vormgegeven en doet denken aan de begindagen van het internet, nog niet verzadigd van de overweldigende esthetiek en hoeveelheid beelden op sociale media. Bovendien worden de gegevens en het gedrag van de bezoeker, die met een pseudoniem anoniem kan inloggen, niet gemonitord of opgeslagen.
De titel is een allusie op The Picture of Dorian Gray (1890) van Oscar Wilde, over de mooie, hedonistische Dorian Gray die jong blijft terwijl zijn geschilderde portret veroudert en almaar lelijker wordt. Op sociale media vertonen we een gecureerde, veelal geïdealiseerde versie van onszelf, waarbij we ons bewust zijn van de blik van anderen: een ‘onjuiste spiegel’ van de werkelijkheid. Dullaart ervoer zijn persoonlijke Facebookprofiel als zo’n geïdealiseerd portret, een verstilde reflectie van zichzelf waarvan hij zich vervreemd voelde. Hij creëerde er een gedicht over: een eigentijdse variatie op een passage uit The Picture of Dorian Gray over leven in het internettijdperk, in de gotische, theatrale stijl van eind negentiende eeuw. De vervreemding is compleet wanneer de poëzieregels opduiken op platforms als Instagram, LinkedIn en Facebook, verspreid door nepaccounts die Dullaart inhuurt. Ene Pamela Nichols citeert bijvoorbeeld enkele regels op Tripadvisor in reactie op het Amsterdams standbeeld Het Lieverdje: ‘Had there been nothing more in our renunciation than this? There had been something more to sell. At least we thought so… but who could tell? There was only one bit of evidence left against us. Auto depiction itself, any selfie was evidence foretold. We would destroy it all.’ De dichtregels krijgen extra lading wanneer ze verschijnen in de Googlereviews van de rechtbank waar Wilde werd veroordeeld. In het Fries Museum wordt een video getoond waarop de reacties zijn verzameld.
Dullaart reflecteert op de manipulatieve kracht van het internet door die bewust in te zetten. De poëzie die de ingehuurde profielen op het internet verspreiden, verschijnen in reactie op berichten van het Engineering and Physical Sciences Research Council op LinkedIn, op Instagramposts van MIT Media Lab, in de commentaren bij een YouTubevideo van een baby die zichzelf in de spiegel bekijkt, bij berichten van beveiligingsbedrijven, enzovoorts. Zo ontstaat een metanarratief dat moeilijk, of eigenlijk niet te achterhalen valt uit de losse reacties. De hoeveelheid informatie, de anonieme en onduidelijke oorsprong van het werk en de wijze waarop het verspreid wordt, weerspiegelt de staat van betekenis in het digitale tijdperk. Deze versnippering, waarin de ambiguïteit van het internet zichtbaar wordt, maakt het werk interessant maar ook lastig te overzien. Enkel door een video waarin Dullaart de commentaren weer verzamelt, begrijp je wat er gebeurt.
Ook de andere werken in de tentoonstelling, samengesteld rondom de aankoop van PVA composition Saratoga Battlefield door het Fries Museum, gaan over de enorme hoeveelheid nepprofielen die rondzwerven op het internet. Foto’s van een natuurheide waarop diagonaal vanuit verschillende kanten, als legereenheden, simkaarten zijn geplaatst, verwijzen naar de Slag bij Saratoga (1777), die gewonnen werd door de Amerikanen en een keerpunt betekende in de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog. Bijna zesduizend soldaten werden gevangengenomen, onder wie Britten en Duitse huursoldaten. Dullaart vergelijkt de hedendaagse onlinestrijd van zogeheten trollenlegers om de realiteit te kunnen bepalen of beïnvloeden met de Amerikaanse revolutie. De simkaarten verbeelden de nepprofielen, die net als de Duitse huursoldaten niet voor hun eigen waarden vechten. Een simkaart is nodig omdat de accounts per sms worden geverifieerd. Dit verklaart de titel van het werk: PVA staat voor Phone Verified Account. Als afgedankte karkassen, enkel voor het verificatieproces gebruikt, zijn ze door Dullaart gearrangeerd als legereenheden.
De hoeveelheid simkaarten die de kunstenaar heeft verzameld is imposant. Echt dichtbij komen de nepaccounts in #brigading conceit (2019), dat bestaat uit drie spiegels met in de middelste één simkaart (volgens de zaaltekst de kunstenaar) en aan beide kanten legers simkaarten. Wanneer je een spiegelselfie maakt voor het werk en deze vervolgens met de hashtag #brigading_conceit op Instagram plaatst, ontvang je 666 likes van een door Dullaart gecreëerd trollenleger. Vierentwintig uur na het plaatsen van de post ontvang ik naast de gebruikelijke 25 likes van vrienden, likes van @ece.alkc, @amirulazril97, @leo_miranda_21, en ruim zeshonderd andere profielen waarvan de meeste Turks ogen. Sommige zien er echt uit, andere zijn overduidelijk nep. Wanneer Dullaart zijn trollen inschakelt, heeft hij keuze uit echte volgers, echte volgers met een bepaalde leeftijd, echte volgers die heel echt lijken, echte volgers die niet verwijderd worden, echte volgers die weer aangevuld worden als ze toch verwijderd worden, nepvolgers die echt lijken, en nepvolgers die net nieuw zijn en niet echt lijken. Het is een supermarkt van identiteiten. De ene identiteit is echter meer waard dan de andere; ze zijn gerangschikt volgens de huidige neokoloniale verhoudingen, waarin West-Europese en Amerikaanse profielen beduidend waardevoller zijn dan bijvoorbeeld een Turks of Indiaas profiel – hoewel veel profielen, ook uit de eerste categorie, in India aangemaakt worden.
Vandaag de dag vindt er een onlinestrijd om de macht plaats: het gaat om niets minder dan hoe we de werkelijkheid zien. Gigantische advertentiebedrijven met miljardenomzet zijn dominant en Facebook en Twitter spelen voor waarheidspolitie door berichten (algoritmisch) te modereren. Wat schuilt er achter de werkelijkheid die deze bedrijven helpen creëren? Dat ze in ieder geval geen interesse hebben om trollenlegers uit te schakelen, blijkt uit het aanbod dat Dullaart ooit deed aan Instagram, toen hij zijn data over alle verzamelde nepaccounts beschikbaar wilde stellen aan het platform: er was geen enkele animo voor. Het keerpunt waarop de samenleving minder afhankelijk wordt van grote technologiebedrijven is nog niet in zicht.
• Constant Dullaart. This Unjust Mirror, tot 14 februari in het Fries Museum, Wilhelminaplein 92, Leeuwarden en online: https://friesmuseum.common.garden/.
