Family of Man (?)
Het begon met een vergadering waarop een zeventigtal fotografen verbaasd zaten te luisteren. Ze wisten niet echt waar Edward Steichen het over had en begrepen al helemaal niet waarom hun werk uitgerekend in die Family of Man moest opdraven. Steichens uitdrukkelijke inzet en dito overtuigingskracht veegde uiteindelijk alle mogelijke twijfels van de baan. En zo werd in 1955 de meest becommentarieerde tentoonstelling uit de geschiedenis van de fotografie een feit. Zelfs tot op vandaag blijft ze omringd met tegenstrijdige reacties. Lof is er altijd geweest, wellicht omdat Steichen erin slaagde om een ‘algemeen beeld’ te creëren dat de doorsnee Amerikaan (en West-Europeaan) in de jaren ’50 best kon boeien. Met haar klare boodschap van ‘humane broederlijkheid’, was de Family of Man immers het beste culturele verweer dat de ‘democratische’ wereld zich tijdens de koude oorlog kon voorstellen. Steichen bespeelde die situatie onverholen door in de Family of Man afwisselend moralistische en politieke accenten te leggen, waarin een wereldmacht in progress zich makkelijk kon herkennen. Anderzijds zullen wellicht ook minder breedhumane gevoeligheden meegespeeld hebben. Steichen stond in die dagen aan het hoofd van de afdeling Fotografie van het Newyorkse Museum of Modern Art, koesterde zijn succes en verwachtte zonder meer adoratie en respect voor z’n legendarische carrière. De Family of Man wordt dan ook dikwijls gelezen als een opportunistische daad, waarmee Steichen zijn succes zowel in de Verenigde Staten als in Europa wou bestendigen. Hij deed dat met behulp van een select gezelschap fotografen, eveneens op het toppunt van hun roem, die ze hadden verworven via de (documentaire) picture-magazines zoals Life en Picture Post. Bladen met een onbetwistbaar geloof in de transparante kwaliteit van het fotografisch beeld, die de burgers aan de hand van beeldmateriaal veilig en wel door de complexiteit van het moderne leven wisten te loodsen. Met andere woorden, de beeldtaal van de Family of Man was dankzij deze picture magazines reeds uiterst herkenbaar én toegankelijk geworden. Zodat je de Family-foto’s tegelijk ook als de betere stock photography uit de jaren ’50 zou kunnen beschouwen, een verzameling van de meest voor de hand liggende clichés over een mensenleven, tussen geboorte en dood.
De huidige tentoonstelling in Luxemburg,The 90’s: A Family of Man? (het vraagteken is effectief zowat de enige vorm van reflectie), baseert zich in wezen op hetzelfde criterium, opgedeeld in divisies als geboorte, kunst en cultuur, macht en religie, natuur, arbeid en consumptie, dood en herinnering,… Begrippen die zowel bij Steichen als in deze geactualiseerde versie bulken van de goede intenties, maar uiteindelijk in een vergelijkbare clichématige invulling uitlopen. Mutatis mutandis, weliswaar. Nu dus geen ontroering of gejubel bij een geboorte, noch diepgeworteld pacifisme of aandoenlijke broederschap. Wel gestileerde agressie en berekende uitzichtloosheid met bijvoorbeeld Toscani’s Benettonbaby, Streuli’s gemodelleerde citywalks of Araki’s semi-geënsceneerde hoerenloperij. De conclusie dat fotografie er voortdurend in slaagt om ‘het leven’ te camoufleren én/of er roofbouw op te plegen is zowat de enige die nog uit dergelijke initiatieven te trekken valt. En dat beginnen we zo stilaan wel te weten, dank u. Het grote onderscheid met de ‘authentieke’ Family of Man echter is dat Steichen voor zijn tentoonstelling de foto’s tot bijvoorbeeld wandgrote vellen liet afdrukken en ze – als in de plaatjesschikking van een actueel stripverhaal – combineerde en schikte tot toppunten van retoriek, een praktijk die door de huidige selectie fotografen niet getolereerd zou worden. Net deze modernistische, aan El Lissitsky’s fotomontage schatplichtige procedure maakte zijn tentoonstelling tot het succes van de eeuw.
• De Family of Man van Edward Steichen is permanent te zien in het Château de Clervaux, Centre Nationale de l’Audiovisuel, Postbus 105, 3402 Dudelange (+352/52.24.24-1). The 90’s: A Family of Man? (Images of mankind in contemporary photography), met onder meer Baltz, Boltanski, Goldin, Niedermayr, Tillmans, Waplington, Sherman, Serrano, Krims, Burson: tot 30 november in het Casino Luxembourg, Forum d’art contemporain, rue Notre Dame 41, 2240 Luxembourg (325/22.50.45).
