Fazal Sheikh, Gilles Peress
Onder de titel Beeldvorming van de politieke en humanitaire crisis in Midden-Afrika brengt het Nederlands Foto Instituut een dubbeltentoonstelling. Enerzijds wordt de actuele situatie in Ruanda en Zaïre “die de gehele internationale gemeenschap in verlegenheid brengt” onder de aandacht geplaatst, tegelijk wil men ook een voor een instituut als het NFI relevant probleem in het midden gooien. De vraag welke rol de fotografie en fotografen (nog kunnen) spelen in de weergave van conflicten, oorlog, geweld (in het algemeen). Tijdschriften en kranten zijn nauwelijks nog geïnteresseerd in uitgebreide en diepgravende fotodocumentaires. Tentoonstellingen en boeken zouden dit probleem misschien gedeeltelijk kunnen opvangen, maar hoe moet dit ‘soort’ fotografie in een museum of galerie worden gepresenteerd?
Deze fotografen bijvoorbeeld schuiven allebei naar voor dat ze “vanuit een zeer sterke betrokkenheid bij hun onderwerp” werken. Met hun ‘manier’ van fotograferen en ‘vorm’ van presenteren willen ze zich afzetten tegen de gangbare beeldvorming over Afrika in het algemeen – het cliché van een zielige en hongerende bevolking – of over de burgeroorlog daar in het bijzonder. De roots van de Amerikaanse fotograaf Fazal Sheikh (1965) liggen in Kenia en daardoor is hij, zegt hij, ook sterker geïnteresseerd in de persoonlijke achtergronden van de mensen die hij in Afrika ontmoette. Hij fotografeert geen slachtoffers van honger en geweld, maar maakt in de vluchtelingenkampen “portretten met respect”, hij sprak met de mensen, gaf ze de gelegenheid om iets terug te zeggen, hij vermeldt hun naam. Zo krijgen ze voor hem hun individualiteit terug en zijn ze niet langer onderdeel van een grote, abstracte groep van slachtoffers. Sheikh zou willen dat we ons met de geportretteerden identificeren, dat we ons in hun situatie inleven. De Fransman Gilles Peress (1946) is een van de buitenbenen van het internationale fotopersagentschap Magnum. Niet zozeer om zijn manier van fotograferen – scheve, onverwachte standpunten of abrupte afsnijdingen zijn inmiddels ook bij Magnum schering en inslag – maar vooral om de ‘montage’ van zijn beelden tot quasi filmische reeksen. Uit zijn montages snijdt Peress weinig of geen beelden weg, alvast niet de ‘allerergste’. Dat, samen met de onontkoombare opmaak, maakte zijn boek The Silence zo schokkend. Ruanda, 1994, net na de slachting onder de Tutsi-bevolking. Niemand mag er nog naast kijken van Peress. Ook niet in tentoonstellingen. Zijn foto’s blijven oningelijst, hij maakt ‘installaties’ (in Rotterdam bijvoorbeeld met een honderdtal exemplaren van ‘het’ boek). Van beide fotografen verschenen trouwens de boeken bij Scalo (books and looks). The Silence van Peress is inmiddels uitverkocht, een herdruk zal waarschijnlijk nog dit jaar verschijnen. Een aankondiging die wellicht niet zo onschuldig is, als ze klinkt. A Sense of Common Ground van Fazal Sheikh en The Silence van Gilles Peress: van 17 mei tot 6 juli in het NFI, Witte de Withstraat 63, 3012 BN Rotterdam (010/213.20.11). Van 27 mei tot 8 juni loopt er op een acht meter breed scherm het audiovisuele programma Rotterdam herrijst 1945-1960, dat werk bevat van 16 fotografen en filmmakers, waaronder Cas Oorthuys, Aart Klein of Steef Zoetmulder.