Fischli & Weiss
Het op talloze reisfoto’s gebaseerde werk Sichtbare Welt van Peter Fischli en David Weiss heeft inmiddels drie incarnaties: na de versie die de toeristische plaatjes in elkaar liet overvloeien op drie breedbeeld-televisies (1997), kwam de variant die individuele opnames toonde in de vorm van dia’s op lichtbakken (2000). En naar aanleiding van de tentoonstelling van laatstgenoemd werk in Barcelona verscheen Sichtbare Welt ook in boekvorm. Sichtbare Welt, het boek, is een kloek geval dat met zijn raster van acht foto’s per pagina enigszins aan de Atlas van Gerhard Richter doet denken. Het bestaat uit een opeenvolging van beeldsequenties die telkens enkele pagina’s in beslag nemen: na een reeks foto’s van besneeuwde bergtoppen komt een reeks opnames van een woestijn; na een Aziatische metropool komt een rondje Italië, enzovoort. Met Sichtbare Welt hebben Fischli en Weiss een monument voor de toeristische blik gecreëerd, met onderhuidse ironie maar ook met grote toewijding – en zonder ernaar te streven om opzettelijk ‘lullige’ snapshots te maken.
Met zijn pseudo-encyclopedische opzet (een echte logica is niet te herkennen in de opeenvolging van plekken) doet Sichtbare Welt niet alleen denken aan Richters Atlas of aan Comenius’ geïllustreerde lesboek Orbis sensualium pictus (‘De zichtbare wereld’) uit 1658, maar vooral ook aan moderne pogingen om de wereld met behulp van het cameraoog te analyseren en te structureren. Met name Albert Renger-Patzschs Die Welt ist schön (1928) en August Sanders Antlitz der Zeit (1929) dringen zich op als referentiekader, alsook Atgets fotografische inventarisatie van Parijs. De overtuiging van de grote moderne fotografen dat de camera een soort chirurgisch instrument kon zijn dat de structuur van de wereld en de maatschappij kan blootleggen, is in deze tijden van ontbonden beeldproductie natuurlijk al lang vervlogen. Sichtbare Welt toont dan ook een wereld die reeds beeld geworden is: het gebergte, de piramides, de metropool, we kennen ze al en Fischli en Weiss hebben niet de pretentie om door middel van de camera hun ware aard te tonen. Iets soortgelijks geldt voor de enkele malen samen met Sichtbare Welt tentoongestelde dia-installatie met opnames van bloemen (1998) en de bijbehorende fotoprints, waaraan in 1999 een aparte publicatie werd gewijd. De dia’s tonen prachtig-kitscherige detailopnames van bloemen en planten; ze vloeien steeds in elkaar over, net als de landschappen in de breedbeeld-tv-versie van Sichtbare Welt. Men kan dit ‘bloemrijke’ werk eveneens als antwoord zien op een ‘klassiek modern’ foto-type, en wel op Karl Blossfeldts Urformen der Kunst (1928): de analyse van de vormen van planten heeft bij Fischli en Weiss plaatsgemaakt voor een orgie van visuele prikkels. Het gaat niet meer om inzicht, maar om genot, vandaar dat één beeld niet genoeg is; kleur en textuur van verschillende opnames moeten elkaar versterken.
In Sichtbare Welt lijkt de combinatiekunst van Fischli en Weiss echter een andere rol te spelen. Het is tekenend dat zowel in de lichtbak-versie als in het boek is gekozen voor het tonen van individuele opnames, die de kijker zelf met elkaar dient te verbinden. Het is niet de bedoeling om een heleboel beelden in één fantasmagorisch geheel onder te brengen. Daarentegen wordt gesuggereerd dat de gefotografeerde plekken alsmaar opnieuw door tal van camera’s in beeld worden gebracht – in gelijkende opnames die toch steeds weer een beetje anders zijn. Doordat Fischli en Weiss hele reeksen van beelden per locatie maken, ontstaat de indruk van een permanente camera-aanwezigheid.
Fischli en Weiss omarmen de toeristische schijn. Ze lijken te willen zeggen dat de wereld die de gegoede Europeaan kent van vakantie- en zakenreizen nooit genoeg gefotografeerd kan worden; dát is immers pas de zichtbare wereld waar het om gaat, en níet die onheilspellende schaduwwereld van rampen, hongersnood en burgeroorlog. Sichtbare Welt wekt de indruk dat het meest onbenullige toeristische kiekje in feite deel uitmaakt van een collectief project om deze zichtbare wereld helemaal in kaart te brengen, liefst talloze malen, met als resultaat een soort Borgesiaanse Bibliotheek van Babel waarvan Sichtbare Welt maar een miniem onderdeel zou zijn.
• Peter Fischli en David Weiss, Sichtbare Welt werd in 2000 uitgegeven bij Verlag der Buchhandlung Walther König, Keulen. ISBN: 3-88375-433-1
• De bloemenfoto’s zijn in 1999 gepubliceerd als Peter Fischli, David Weiss – Musée d’art Moderne de la Ville de Paris bij Verlag der Buchhandlung Walther König. ISBN 1-880146-25-8.
