For Women Only
Een doosje Yoni-tampons en een roze Makita-boor slechts enkele meters van elkaar tentoongesteld: voor wie is deze expositie bedoeld? Verandert de boor misschien van draairichting, enkel vanwege de roze kleur, zodat het gereedschap uitsluitend door een specifiek gender gehanteerd kan worden? Of is het roze een kleurcode die verband houdt met stereotiepe rolpatronen en maatschappelijke constructies? En is de tentoonstelling, zoals de titel aangeeft, dan toch niet enkel voor vrouwen bedoeld?
Met For Women Only verkent het Van Eesteren Museum in Amsterdam dualiteiten en conflicten die zich voordoen naar aanleiding van controversiële gebruiksobjecten gemaakt speciaal voor vrouwen. Productontwerp en conventionele sociale normen worden benaderd vanuit een feministische invalshoek, met een focus op de periode van 1950 tot vandaag. In de plaats van een chronologische opzet is de tentoonstelling thematisch gestructureerd, volgens vijf thema’s: ‘De vrouw als machine’, ‘Grenzen verleggen’, ‘De mannelijke blik’, ‘Vrouwen op de werkvloer’ en ‘Roze belasting’.
De bezoekers worden verwelkomd met een sierlijk gepositioneerd paradepaardje van een huishoudster uit de jaren zestig: de Holland Electro BT 5K. De koraaltint, het gestroomlijnde ontwerp en de verchroomde details tonen aan dat ook een stofzuiger een prachtig object kan zijn. Een dergelijke waardering voor het alledaagse weerklinkt in de gehele tentoonstelling, met designiconen zoals de Travelcombi PGA 1200 (een wonderlijke combinatie van strijkbout en föhn), de Piccolo-huishoudrobot (een keukenmachine die kan mengen, snijden, pureren, roeren, raspen, klaren, klutsen en emulgeren) en Die Schwebe Leise HP4625 (een compacte, low noise haardroger van Philips). Niet alleen gevierde ontwerpen, maar ook mislukte pogingen worden getoond, zoals de Honeywell 316 uit 1969, een keukencomputer (16-bit) die meer dan 45 kg woog en 10.000 dollar kostte. Het toestel genereerde recepten op basis van favoriete ingrediënten, maar het gebruik ervan vereiste helaas ook een tweewekelijkse cursus. Het apparaat werd – ondanks de marketingslogan ‘If she can only cook as well as Honeywell can compute’ – al snel als onbruikbaar beschouwd en geen enkel exemplaar werd verkocht.
Met het tonen van deze gebruiksproducten wordt beklemtoond hoe de Nederlandse Stichting Goed Wonen, opgericht in 1948, de rol van vrouwen in de naoorlogse periode beïnvloedde en vormde. Het instituut richtte zich op het verbeteren van woonomgevingen door het huishoudelijke werk te vergemakkelijken, aan de hand van efficiëntere en modernere ontwerpen die inspeelden op de maatschappelijke rol van de huisvrouw. De aanpak had een cruciale impact op hoe productontwerpen werden afgestemd op toenmalige gendernormen en verwachtingen.
Voor elk van de vijf thema’s staan er verschillende sokkels opgesteld die de dualiteiten van de tentoongestelde objecten belichten. Zo wordt de Ameda Lactaline, een elektrische borstkolf, aan de ene kant van de sokkel geprezen om de draagbaarheid van het toestel, de mogelijkheid om moedermelk te bewaren en het gemak waarmee vrouwen borstvoeding kunnen combineren met buitenshuis werk. Aan de andere sokkelzijde wordt verwezen naar de pijnlijke ongemakken, net als naar het gevoel een melkfabriek te zijn. Bovendien, zo wordt ook opgemerkt, is er vaak een gebrek aan geschikte ruimtes om te kolven. Hoewel deze problemen (nog steeds) reëel zijn, ligt de schuld echter niet bij het product zelf, maar bij de mate waarin de maatschappij de medische en lichamelijke behoeften van vrouwen serieus neemt. Het feit dat deze kwesties vaak toch op het product worden afgeschoven, benadrukt het probleem des te meer.
Hoewel de titel van de tentoonstelling suggereert dat de focus op vrouwen ligt, wordt indirect ook de rol van mannen en hun invloed op de vorming van vrouwelijke stereotypen aangekaart. Veel van de objecten uit de jaren zestig en zeventig, die ontleend werden uit de collecties van het Amsterdamse NEMO Science Museum en het Henri Baudet Instituut in Delft, weerspiegelen het mannelijke perspectief van toen. Ze maken reflectie mogelijk over hoe genderrollen en verwachtingen werden gevormd en versterkt door productontwerp en ze leveren waardevolle inzichten in de socioculturele dynamiek van die periode.
De stereotypering van vrouwen is daarmee niet alleen een historisch fenomeen, maar blijft tot vandaag relevant. Zo selecteerden curatoren Lisa Hardon, Asuka Kondo en Mijke Tonnon ook hedendaagse voorwerpen die de positionering van vrouwen aan de kaak stellen, zoals de Satisfyer, een luchtdrukvibrator, en de Sexual Healing Kit, een productlijn gericht op het overwinnen van seksuele disfunctie na traumatische ervaringen. Eerder dan veranderingen in de behoeften van vrouwen, illustreren deze objecten hoe de perceptie van seksuele behoeften is gewijzigd.
De tentoonstelling is ogenschijnlijk gericht op productontwerp voor cisgender vrouwen, maar het concept opent ook mogelijkheden om gelijkaardige vragen te stellen over de rol van productontwerp in een bredere genderbenadering, inclusief transgender of non-binaire identiteiten. Dit kan bij uitstek in een safe space zoals een museum, waar bezoekers vragen kunnen stellen en hun ervaringen en perspectieven over de invloed van productontwerp op genderidentiteiten kunnen delen. Zo’n perspectief is niet direct zichtbaar in de tentoonstelling zelf, maar wordt wel belicht in de randprogrammering. Zo organiseerde het Van Eesteren Museum een publiek gesprek over het belang van veilige ruimtes voor queer vrouwen in Amsterdam Nieuw-West.
In dat opzicht is met For Women Only een diepgaande discussie op gang gebracht die verder reikt dan de titel suggereert. De seksistische opvattingen die aan de tentoongestelde objecten kleven, worden niet vermeden, maar de tentoonstelling slaat ook geen streng veroordelende toon aan. De historische context laat toe het verhaal van de gebruiksobjecten te vertellen zoals ze functioneerden in hun eigen tijd. Tegelijkertijd wordt aangetoond dat deze producten ook esthetische waarde bezitten. De curatoren zijn erin geslaagd de kracht van vormgeving te onderzoeken en op een prikkelende manier naar het publiek te vertalen. Door zowel historische als moderne ontwerpen te presenteren, draagt de expo bij aan een breder begrip van de interactie tussen gender en design in verschillende tijdsperioden. Het vormt alvast een basis waarop verder kan worden gebouwd en het opent deuren naar nieuwe gesprekken over gender en productontwerp.
• For Women Only, tot 29 september, Van Eesteren Museum, Noordzijde 31, Amsterdam.
