Ian Hamilton Finlay
Het tentoonstellingsprogramma van het lelijkste museum van Nederland bevat altijd weer prettige verrassingen. Zo ook dit overzicht van Ian Hamilton Finlay’s grafische oeuvre, dat de Stadsgalerij Heerlen (want daar hebben wij het natuurlijk over) heeft overgenomen van het Museum am Ostwall in Dortmund. Naast de vele prenten, boeken en kaarten die Finlay met zijn Wild Hawthorn Press heeft uitgegeven, zullen in Heerlen ook foto’s van zijn beroemde tuin Little Sparta te zien zijn. Finlay, in de jaren ’60 actief als dichter van concrete poëzie, heeft deze tuin in Schotland niet meer verlaten sinds hij in 1966 met de aanleg ervan begon. Net als in de bouwwerken en beelden in Little Sparta speelt ook in de grafische werken het neoclassicisme een belangrijke rol. Vaak evoceert Finlay een gelukkige, idyllische wereld waarin de mens nog in harmonie met de natuur leefde. Het pastorale kan echter op schokkende wijze als definitief verloren worden voorgesteld, zoals in het vignet dat een tekening van een modern oorlogsschip combineert met de woorden “For the temples of the Greeks our homesickness lasts forever”. De oudheid en de moderne tijd, het pastorale en symbolen van terreur worden in Finlay’s werk voortdurend tegen elkaar uitgespeeld. Steeds weer komt hij terug op de Franse Revolutie, toen Jacques-Louis David de grote ceremoniemeester was en de kunst de revolutionaire deugden diende te verheerlijken. Finlay wijst in zijn werk voortdurend op de vérgaande implicaties van het rigorisme van revoluties die de mens en de cultuur willen herscheppen. “Terror is the piety of the revolution,” schreef hij ooit op de valbijl van een guillotine. Dat hij ook het nationaal-socialisme betrekt in zijn verkenning van de relatie tussen kunst en totalitarisme heeft hem menige gefronste wenkbrauw opgeleverd. Feit is dat Finlay de moderne scheiding tussen kunst en moraal niet accepteert; tevens wijst hij echter voortdurend op de gevaren van een kunst die zich aan de politiek uitlevert om te ontsnappen aan een als steriel ervaren autonomie. Finlay’s rijke oeuvre heeft dan ook niet de eenduidigheid van David, laat staan van Arno Breker. Ondanks zijn publiekelijk beleden afkeer van avant-gardisme en de omarming van het classicisme werkt Finlay met fragmenten, met ironie en met de shockwerking van bizarre combinaties. Hiervan getuigt onder meer de inscriptie van zijn Garden temple in Little Sparta, waarin het klassieke en het moderne, het esthetische en de dreiging van massale destructie samenkomen: “To Apollo – his music – his missiles – his muses”.
• Ian Hamilton Finlay van 16 november tot 18 januari in de Stadsgalerij Heerlen, Raadhuisplein 19, 6411 HK Heerlen (045/5604449).
