InfoArcadia
Nog niet zo lang geleden communiceerde men met een computer door middel van het intikken van cryptische zinnetjes. Zoiets als ‘copy a:s*.* c:’ betekende: kopieer alle bestanden waarvan de naam begint met de letter ‘s’ van de diskette naar de harde schijf. Door de interfaces van Apple en later van Windows bleken dergelijke opdrachten een stuk gemakkelijker te realiseren. Hard- en software op de computer werd geactiveerd door een klik met de muis op een pictogram. Vanaf dat moment hoefde je slechts de bestanden te selecteren en ze van het ene icoontje naar het andere te slepen. Tegenwoordig werkt bijna geen enkele computer nog zonder die pictogrammen. De strijd is gestreden en het plaatje heeft het definitief gewonnen van het praatje.
Op InfoArcadia in Stroom hcbk in Den Haag zie je ze ook weer in groten getale, de icoontjes. Maar deze tentoonstelling over informatievormgeving laat ook zien dat de heerschappij van de kleine plaatjes haarscheurtjes begint te vertonen. Net nu iedereen gewend is geraakt aan de icoontjes, laait de strijd met de talige interface weer op. Inmiddels zijn niet alleen computers ingewikkelde machines geworden, ook kopieermachines, videorecorders, telefoons en audio-apparaten gaan vergezeld van vuistdikke handleidingen die de gebruiker wegwijs moet maken in allerlei prachtige functies. En ze werken voor een groot deel met die icoontjes, die allang niet meer zo handig zijn als in het begin. Want veel functies zijn moeilijk in een pictogram te vatten. En achter elk knopje schuilt weer een vervolgmenuutje, een wizzard, of gewoon een reeks nieuwe knopjes.
Een aantal visuals en demo’s op de Haagse tentoonstelling laat de tekortkomingen van visuele representaties van begrippen zien. Zo toont een animatie van Schie 2.0 een verschuiving van het centrum van de Mercatorprojectie in de landkaart van de wereld, waardoor vertekeningen zichtbaar worden die voor de normale mercatorprojectie stilzwijgend geaccepteerd worden. Ook Paul Mijksenaar en Piet Westendorp tonen de relativiteit van landkaarten. Ze vroegen willekeurige voorbijgangers om uit het hoofd Nederland te tekenen en de eigen woonplaats erin aan te geven. Het resultaat is nogal voorspelbaar: iedereen tekent zijn eigen weergave van Nederland, waarin impliciet of expliciet aspecten van de persoon in kwestie doorschemeren. Mijksenaar, die de bewegwijzering rondom Schiphol en de drie New Yorkse vliegvelden ontwierp, beweert in een gesproken column op de tentoonstelling dat pictogrammen grotendeels zullen verdwijnen als de taal een bereikbaar middel in communicatie met machines wordt. Wie gaat er in pictogrammen tegen een kopieerapparaat zeggen: ik heb tien gekleurde enkelzijdige bladen op A4 formaat en die wil ik twintig keer dubbelzijdig gekopieerd, in zwart-wit en op A3 formaat? De taal is daar een veel makkelijker instrument voor dan de symbooltjes die je nu moet intoetsen om het gewenste resultaat te verkrijgen. Die stelling werd kracht bijgezet door het systeem van Yuri Engelhardt, dat onbedoeld de tekortkomingen van een visueel overzicht van concepten illustreert. Zijn schema waarin verschillende theorieën over visuele representatie met elkaar vergeleken kunnen worden, is zo cryptisch en hermetisch geworden dat ‘copy a:s*.* c:’ daarbij vergeleken kinderspel is.
Aan de andere kant is ook een mooi voorbeeld van een moderne talige manier van communiceren met de computer op InfoArcadia vertegenwoordigd. Origin Medialab, een onderneming die zich bezig houdt met innovatief onderzoek naar informatietechnologie en kunstmatige intelligentie, heeft een interface voor het zoeken naar informatie ontwikkeld. Deze Aqua Browser heeft inmiddels zijn intrede gedaan in de Openbare Bibliotheek in Eindhoven. De trefwoorden die je in het zoekscherm van de Aqua Browser invoert, leiden tot een reeks gevonden boeken – in die zin is er weinig bijzonders. Wel nieuw is dat de gevonden boeken naar de marge van het beeldscherm zijn verdreven en dat de meeste plaats is ingeruimd voor een soort aquarium voor woorden. In het midden van dat scherm zie je je eigen trefwoord terug, dat na een zoekactie wordt omgeven met woorden die er formeel of inhoudelijk iets mee te maken kunnen hebben. De zoektermen gedragen zich als een stukje voedsel in een aquarium: alleen de relevante vissen – de treffers – komen naar jouw trefwoord toegezwommen. En er komen ook ongevraagde gasten langs, die je op nieuwe gedachten kunnen brengen.
InfoArcadia gaat niet alleen over de strijd tussen afbeeldingen en talige informatie; de expositie toont vooral ook de vermeende verschillen en overeenkomsten tussen de nieuwe en de oude media. Allerlei oudere media blijken volgens de beschikbare vouwbladen – pardon: flyers – met terugwerkende kracht cool te zijn. De in 1972 overleden Armand Schulthess, die op zijn landgoed in Zwitserland een kosmologisch systeem van duizenden beschreven verfdeksels bouwde, kan beschouwd worden als “een webmaster van een site bestaande uit bomen, verfdeksels en oneindige verwijzingen”. De houten bakken met handvatten van Tjebbe van Tijen herinneren vooral aan een perkamentrol, maar in de context van de tentoonstelling moeten we ze zien als een scherm met informatie die gescrold kan worden. En de Orbis Sensualium Pictus van Comenius blijkt “een touch screen avant-la-lettre, een voorbeeld van 17de-eeuwse hyperlinks”.
Op een van de videoregistraties op InfoArcadia vertelt Piet Westendorp, die zich toelegde op de functionaliteit van gebruiksaanwijzingen, dat computers steeds sneller en ingewikkelder worden. Een Apple van vijftien jaar geleden bood een redelijk overzichtelijke interface, maar in de Mac van nu raak je al snel verstrikt in alle mogelijkheden. “Meer mogelijkheden is meer moeilijkheden is meer ergernis. En daar krijgen we de komende tijd steeds meer mee te maken,” voorspelt Westendorp. Helaas krijgt hij op InfoArcadia al gelijk, want menige computer weigerde tijdens mijn bezoek dienst. Een systeemfout hier, een page not found daar en een belangrijk deel van de tentoonstelling is niet raadpleegbaar. Het is dus raadzaam om een ouderwetse pen en papier mee te nemen naar de expositie, om de internetadressen van de weigerachtige sites te noteren. Dan kun je thuis zien wat je in Stroom gemist hebt.
• InfoArcadia naar het concept van Maarten de Reus en Ronald van Tienhoven nog tot 25 april in Stroom hcbk, Spui 193-195, 2511 BN Den Haag (070/365.89.85).
