Inge Morath
Bij de tentoonstelling Inge Morath. Das Leben Als Photographin, die nog tot 10 oktober loopt in de Kunsthalle te Wenen, hoort een prettige catalogus. Dat komt in de eerste plaats door het veelzijdige en innemende werk van Inge Morath zelf, maar ook door het, in de uitgave weerspiegelde, intelligente opzet van de tentoonstelling. Ter gelegenheid van haar 75ste verjaardag werden vorig jaar wereldwijd verschillende tentoonstellingen georganiseerd, waaronder één in het Musée de la Photographie te Charleroi. In Wenen koos men ervoor geen verzameling van de bekendste werken te presenteren, noch een volledigheid beogende retrospectieve uitputtingsslag. De organisatoren zien liever het seriële, sequentiële karakter van de foto’s beklemtoond, de herhaling van motieven en de versterking van het vertellende karakter door de contextualisering van elke foto in een reeks.
De catalogus is dan ook opgevat als een bundel portfolio’s rond een bepaald onderwerp, vergezeld van vier essays en een biografische introductie van Inge Morath zelf. Uit haar lange carrière – onder meer bij het foto-agentschap Magnum – werden reisfoto’s uit Iran en Spanje geselecteerd, kunstenaars- en familieportretten, stadsgezichten, een reeks foto’s gemaakt tijdens het draaien van John Hustons The Misfits en een reportage rond de torero Antonio Ordóñez. De beperking tot een klein aantal reeksen die ten opzichte van elkaar toch de diversiteit van Moraths werk aantonen, vormt een dubbele uitnodiging om te ontdekken wat haar werk typeert, wat zich herhaalt, en hoe ze binnen hetzelfde onderwerp diversifieert. Het richt de aandacht op Moraths idee van de wereld en van de fotografie.
Omdat het hier voornamelijk fotoreportages betreft, bedoeld om te verschijnen in kranten en tijdschriften, wekken de onderwerpen op zich al interesse. Ondanks die journalistieke context zijn het nooit ‘onthullende’ foto’s. Moraths foto’s proberen niet hun onderwerp te betrappen, maar laten het de gelegenheid zichzelf te presenteren. Ze worden gemaakt vanuit de overtuiging dat de zelfbewuste presentatie of pose – de sociale opstelling van het gefotografeerde – meer zegt dan het beeld van een onbewust moment, van het ogenblik waarop de dekking is gezakt.
De foto’s uit de reeks Saul Steinberg’s Masks vallen in eerste instantie op tussen de andere reeksen omdat het reportage-element ontbreekt. Als portretten zijn ze dan weer erg vreemd: de Amerikaanse karikaturist Saul Steinberg tekende gezichten op papieren zakken en vroeg dan aan vrienden en kennissen met deze op hun hoofd te poseren. Het resultaat is een treffend en uitgepuurd voorbeeld van hoe de fotografe naar de wereld kijkt. Het poseren is de eerste zet: het bevestigt de aanwezigheid van de fotograaf. De tweede zet, de papieren zak op het hoofd, is een tegenzet: het stelt een verbergend gebaar, een niet willen tonen tegenover de visuele agressie van de foto. De spankracht van deze reeks komt voort uit de derde zet: de identiteitverhullende maskers worden gepersonaliseerd door de op de zakken getekende gezichten, die dan weer wel een identiteit uitdrukken, maar een bedachte dit keer, een overwogen beeld van het zelf, gemaakt door een derde, Saul Steinberg.
Kijken we naar de andere, meer ‘realistische’ reeksen, dan zien we eigenlijk hetzelfde: geen enkele neiging om het masker te willen doorprikken, om door te dringen naar ‘hoe de mens echt is’, maar een weergave van het sociale omhulsel als essentiële uitdrukking van het ik. Het masker, toont Inge Morath, is een individuele creatieve daad.
Die terughoudendheid, het respect voor de wil van degene die door haar wordt gefotografeerd, legt haar niet, zoals men vaak lijkt te denken, een loutere identificatie van het beeld met het onderwerp, of met het ‘cliché’ ervan, op. Ze weet dat niet alleen te vermijden door wat ze toont van iets of iemand, door de momenten die ze uitkiest – ze toont met onsentimentele tederheid veel meer de ingetogen voorbereiding van de matador, dan de kamp in de corrida – maar ook door haar moeiteloos lijkende composities.
Mensen worden altijd in een ruimtelijke omgeving geplaatst, ermee gerelateerd, maar toch is die nooit verstikkend of beperkend. Er is altijd wel een visuele opening – vaak een perspectivistische – die voor een dynamische relatie tussen persoon en context zorgt. De formele elementen lijken eerder ontdekt in de wereld dan opgelegd aan het beeld, waardoor geen enkele persoon ooit een willoos object in de grafische compositie wordt. Hoe monumentaal de architectuur die ze fotografeert ook is, en hoe klein ook de mensen die erin figureren, het beeld erkent beider aanwezigheid onafhankelijk van elkaar. Door op die onafhankelijkheid te hameren, geeft ze het onderwerp soms meer vrijheid en ruimte dan het zichzelf zou geven. De overwogenheid van deze composities zegt dat dit een verhaal is, en Moraths foto’s tonen hoe anderen zichzelf vertellen, en dat is een verhaal.
• Inge Morath. Das Leben Als Photographin werd uitgegeven door Gina Kehayoff Verlag en Kunsthalle Wien, München, 1999. ISBN 3-85247-017-X De tentoonstelling loopt nog tot 10 oktober in de Kunsthalle, Museumsplatz in 1040 Wien (01/521.89.33).
