LEVS architecten in Nederland en de Dogon
Rondom de kliffen van Bandiagara in Mali liggen de lemen dorpen van de Dogon. Eind jaren vijftig werd de architectuur van deze in oorsprong animistische stam ontdekt door Nederlandse architecten die zich verzetten tegen de toen heersende architectuuropvattingen. Zij stelden dat de anonimiteit en efficiëntie van het modernisme hadden geleid tot onherbergzame steden, waarin op geen enkele manier rekening werd gehouden met de sociale aspecten van de mens en de gemeenschap. Na een periode van eentonige en grootschalige woningbouw moesten de stad en het huis weer bewoonbaar en menselijk worden.
Architecten als Aldo van Eyck (1918-1999), Herman Haan (1914-1996) en later Joop van Stigt (1934-2011) vonden in Mali een gemeenschap die in harmonie leefde met haar omgeving. De huizen en dorpen werden opgebouwd volgens de structuur van het menselijk lichaam. Zo ontstonden complexe aaneenschakelingen van kleine eenheden, waarin de gemeenschap en sociale contacten centraal stonden. Mede geïnspireerd door deze manier van bouwen vond in de Nederlandse architectuur een omslag plaats die zijn hoogtepunt bereikte in de jaren zeventig. Menselijke schaal, ontmoeting, veiligheid en het gevoel ergens thuis te horen werden de belangrijkste thema’s. Nu, zo’n vijftig jaar later, blijken deze thema’s opnieuw actueel en – wellicht nog interessanter – de Dogon speelt wederom een aanzienlijke rol. Toch zijn er dingen veranderd; de Dogon is niet langer slechts een studieobject voor Nederlandse architecten, er wordt nu daadwerkelijk in deze streek gebouwd.
Ter ere van hun vijfentwintigjarig bestaan heeft LEVS architecten de expositie Twee werelden, één gedachte georganiseerd in het ABC Architectuurcentrum Haarlem. In deze expositie spiegelt dit Amsterdamse architectenbureau, geleid door Marianne Loof, Adriaan Mout en Jurriaan van Stigt, zijn Nederlandse projecten aan die in de Dogon. De boodschap is dat, ondanks de enorme afstand en het geweldige cultuurverschil tussen beide landen, aan alle projecten eenzelfde ontwerpfilosofie ten grondslag ligt. ‘Voor beide is vakmanschap nodig’, aldus LEVS, ‘kennis van grondstoffen, inzicht in de lokale cultuur, gevoel voor esthetiek en oog voor wat de samenleving nodig heeft.’
Het werkterrein van LEVS is bijzonder breed en beslaat onder andere woningbouw, zorg- en onderwijsgebouwen en stedenbouw. Bovendien is het bureau al meer dan vijftien jaar een actieve partner van Stichting Dogon Onderwijs (SDO) en maakt het sinds 2011 alle ontwerpen voor de projecten van SDO. Deze samenwerking komt niet zomaar uit de lucht vallen. SDO werd in 1997 opgericht door Joop en Gonny van Stigt, de ouders van Jurriaan van Stigt.
Twee werelden, één gedachte is een compacte, zeer informatieve en bovenal interessante expositie. Een reeks van panelen laat aan de hand van thema’s als ‘terug naar de menselijke maat’, ‘de school als hart van de samenleving’ en ‘materiaal van eigen bodem’ in tekst en beeld zien op welke manier LEVS’ Nederlandse projecten en die in de Dogon overeenkomen. LEVS profileert zich als een bureau dat niet gekenmerkt wordt door een vast ontwerphandschrift. De aard van een ontwerp wordt bepaald door de context, door het voorziene gebruik en door de omgeving. In het algemeen gaat het er uiteindelijk om dat er een ruimte gecreëerd wordt waarin mensen elkaar kunnen tegenkomen, of dit nu in een binnentuin in Nederland is of op de veranda van een Malinese school.
Een vergelijking tussen een nieuwbouwwijk in Weesp en een restauratie- en revitaliseringsproject in het typische Dogondorp Nando lijkt wat vergezocht. Toch slaagt LEVS erin om dergelijke projecten op ongedwongen wijze naast elkaar te leggen. Voortbouwend op de historische context vormen zowel in Weesp als in Nando de gemeenschappelijke ruimtes – de pleinen en verkeersluwe straten – het decor voor een gemoedelijk buurtleven. Variatie in de gevelwanden, subtiele overgangen en niveauverschillen maken deze plekken levendig, herkenbaar en aangenaam om te verblijven.
Gelukkig staart LEVS zich niet blind op de overeenkomsten en zijn ze zich wel degelijk bewust van de enorme verschillen die onherroepelijk tussen beide landen bestaan. Zo zijn in Nederland scholen al jaren een vanzelfsprekend onderdeel van de samenleving en vormen ze in Mali een relatief nieuw fenomeen dat nog geen vaste plek heeft in de traditionele structuur. Des te bewonderenswaardiger is het dat LEVS’ scholen in de Dogon op zo’n natuurlijke manier in hun omgeving passen. Dit is onder andere te danken aan het materiaalgebruik. In de Dogon wordt al sinds jaar en dag met leem gebouwd. LEVS introduceerde een speciale aardesteenpers om van dit lokale materiaal sterke bouwstenen te kunnen maken. De scholen in de Dogon hebben de rode kleur van de grond waarop ze gebouwd zijn.
Met Twee werelden, één gedachte laat LEVS zien dat de mens en zijn behoefte aan sociaal contact en geborgenheid centraal staan in hun werk. De expositie maakt heel mooi zichtbaar hoe hun maatschappelijke betrokkenheid zowel in Nederland als in de Dogon leidt tot veelzijdige projecten die respectvol omgaan met de lokale cultuur en tradities.
• Twee werelden, één gedachte, tot 29 november in ABC Architectuurcentrum Haarlem, Groot Heiligland 47, 2011 EP Haarlem (023/534.05.84; architectuurhaarlem.nl).
