Louise Bourgeois
The Insomnia Drawings van Louise Bourgeois vormen een geheel van 220 tekeningen die gemaakt zijn tussen november 1994 en juni 1995. Ze bevinden zich in The Daros Collection te Zürich, en die instelling heeft er zopas een lijvige, tweedelige publicatie aan gewijd. Het eerste deel presenteert alle tekeningen in chronologische volgorde en op 95 procent van de originele grootte. Deel twee bevat teksten van Marie-Laure Bernadac en Elisabeth Bronfen, en verder een checklist met transcripties van de vele teksten en krabbels die op de tekeningen voorkomen. Er zijn ook biografische nota’s in opgenomen. De publicatie viel samen met de integrale tentoonstelling van de Insomnia Drawings in de Londense Tate Modern eind vorig jaar.
De tekeningen worden op een luxueuze manier gepresenteerd, maar ook heel consciëntieus. Het dunne papier waarop Bourgeois tekende en schreef, is recto verso afgedrukt, en het doorschemeren van de achterzijde (in de originele bladen) wordt door de afdruk perfect weergegeven. De bladzijden zijn in hun geheel afgebeeld, mét gescheurde hoeken of rafelige boord, daar waar het blad uit een schrift met ringen werd gescheurd. Soms werkte ze op muziekpartituren. Elk vlekje of kreukje is nauwgezet gedocumenteerd, alsof er zonder deze bewijzen van authenticiteit onschatbare informatie verloren zou gaan. Dat maakt het boek op zijn minst bijzonder. Met wat fantasie ben je in een map met losse papieren aan het bladeren.
Bourgeois koppelt beelden op een associatieve manier aan elkaar. Ze begint bijvoorbeeld lieflijk, met bloemen in de grond, dan tekent ze ontwortelde stengels, en enkele bladzijden verder worden dezelfde bloemen ‘geplaagd’ door vliegen. Ze tekende een lange serie berglandschappen waarbij de bergketens overgaan in golven, en de golven uitmonden in overstroomde vlaktes. Meestal evolueert het motief naar een bedreigende, of minstens oncomfortabele situatie. Of beelden ondergaan nog ingrijpender metamorfoses: uit slingerende bewegingen met een rode stift op papier ontwikkelt zich eerst een pluizenbol, die verandert in gesnoeide boompjes, en nog later in breiwerk, fallussen, harige achterhoofden en een boeket. Tussendoor duiken gruwelscènes op, zoals een vrouw die verdrinkt, figuren met kanonskogels aan de enkels, gehangenen en verminkten…
Uit de teksten word je niet veel wijzer. Het is een strategische keuze van Bourgeois om haar werken te documenteren vanuit haar autobiografie. Ook nu weer zet ze het ‘private’ karakter van haar werk in de verf, bijvoorbeeld door het opnemen van uitgebreide biografische notities. Familiale anekdotes worden op hetzelfde niveau getild als gegevens over werken of tentoonstellingen. Dan zijn er nog de half uitgesproken gedachten, de losse slierten tekst en het elliptische gebabbel achterop de tekeningen, midden over het beeld of ergens in een hoek. De écriture automatique lijkt niet ver weg.
Volgens de begeleidende teksten is hier dan ook de ‘quintessential’ Louise Bourgeois aan het werk, koortsachtig krabbelend om haar eigen angsten te bezweren. Het kader dat ze hier voor haar werken schept – tekenen en schrijven in het holst van de nacht – werkt dit soort interpretaties uiteraard in de hand. Bernadac aarzelt niet om te beweren dat we door middel van deze tekeningen onmiddellijk ‘ingeplugd’ worden in ’s kunstenaars creatieve gedachtegang. Bronfen schrijft aan de slapelozen onder ons zelfs een staat toe van “zuiver tegenwoordig zijn, zichzelf en de wereld ervarend zonder er acht op te slaan”.
Dat is het naïeve plaatje dat al te vaak van Bourgeois wordt opgehangen, en dat voorbijgaat aan de soevereine manier waarop ze haar levensgeschiedenis in de hand neemt. Misschien zijn The Insomnia Drawings wel degelijk getuigenissen van angst, maar dat maakt ze niet minder sensueel, verleidelijk, weelderig en geheimzinnig. De tekeningen in dit boek zijn als een kist vol heimelijk plezier en pittige details, waaronder het volgende welkomstwoordje, op blauw briefpapier gericht aan haar nieuwe buren: “Please be timid, be careful about banging, the walls are paper thin”.
• Louise Bourgeois, The Insomnia Drawings, DAROS, Zürich, 2000, met medewerking van Peter Blum Edition, New York en Scalo Verlag, Zürich/Berlijn/New York (Weinbergstrasse 22A, 8001 Zürich (01/261.09.10)). Er zijn ook luxe-edities verkrijgbaar, genummerd, gesigneerd en met een originele ets. (ISBN 3-908247-38-1 en ISBN 3-908247-39-X).
