Luc Delahaye
Sinds het begin van de twintigste eeuw is het technisch mogelijk foto’s te maken in een fractie van een seconde. De specifieke – en volgens velen opwindende – verhouding tot de tijd die daardoor ontstond, zou niet zonder gevolgen blijven voor de formele ontwikkeling van de fotografie. Tegenover de bedachtzame esthetica van de 19de-eeuwse fotografie plaatste de 20ste eeuw een esthetica van de snelheid. Fotograferen werd een oefening in alertheid: wie te lang nadacht, leek reddeloos verloren. Een pril hoogtepunt van deze beeldesthetiek biedt het werk van de Franse reportagefotograaf Henri Cartier-Bresson. Zijn tegelijk lyrische en intelligente foto’s maken duidelijk dat een overgave aan de snelheid van de camera niet noodzakelijk tot een stoet lichtzinnige beelden moet leiden: ook binnen een fractie van een seconde blijkt een vorm van denken mogelijk.
Vandaag heeft die esthetiek van de snelheid echter afgedaan: steeds vaker zien we fotografen die proberen uit de tirannie van het moment te stappen. Zij willen niet langer verdwijnen in het evenement dat ze vastleggen, maar wensen een mening uit te drukken. Vooral binnen de hedendaagse reportagefotografie is deze tendens naar verstilling merkbaar. De intrigerende panorama’s van de Franse reportagefotograaf Luc Delahaye, die nu te zien zijn in het Amsterdamse Huis Marseille, zijn daar een schitterend voorbeeld van. Het werk van Delahaye wordt getekend door zijn gespannen relatie tot de reportagefotografie. Vooral de morele positie van de fotograaf staat daarbij ter discussie. Vanuit het besef dat elke confrontatie met een individueel lijden uiteindelijk doodloopt op iets onuitspreekbaars, ontwikkelde hij een fotografische strategie die de zelfzekere beeldtaal van de klassieke reportagefotografie vervangt door twijfel en aarzeling. In zijn laatste boek, Winterreise, manifesteert die aarzeling zich vooral in de wijze waarop hij zijn kader hanteert. Het frontale, stabiele en gefixeerde kader van de manmoedige reporter die het geweld recht in de ogen kijkt, wordt in de beelden van Delahaye het teken van een redeloze vertwijfeling. Met zijn stug en onwrikbaar kader wil Delahaye vooral de pijnlijke onmogelijkheid om een ‘juiste’ positie in te nemen tot uitdrukking brengen. Achter het beeld vermoeden we een fotograaf die als het ware bevriest in zijn positie van weerloze buitenstaander.
In zijn recente werk gaat de fotograaf nog een stapje verder. De vraag is nu niet langer of zijn aanwezigheid als fotograaf geoorloofd is; alles draait nu rond het historische statuut van de getoonde gebeurtenis. Om dit thema vorm te geven, kiest Delahaye voor het panoramische beeldformaat, een keuze die radicaal indruist tegen de geplogenheden van de reportagefotografie, die slechts sporadisch panoramische beelden gebruikt (en dan meestal nog alleen als sfeerscheppend beeldmateriaal). Het grootste probleem is dat de inhoud van panoramische beelden zeer moeilijk te controleren valt, waardoor het beeld voortdurend aan een teveel aan informatie dreigt ten onder te gaan. Panoramische beelden zijn niet assertief genoeg: ze hebben niet de kracht om een toeschouwer vast te pinnen. In de plaats daarvan neemt het panoramische kader de blik van de toeschouwer mee op een reis doorheen het beeld. Datzelfde ruimtelijk effect zorgt ervoor dat de ervaring van een directe confrontatie vervangen wordt door een weids en enigszins afstandelijk overzicht. Het panoramische beeld lokt geen directe, emotionele respons uit, maar dwingt de kijker eerder tot een analytische, onderzoekende benadering.
Delahaye gebruikt het panoramische formaat om de uniciteit van het gebeuren te laten oplossen in de tijdloosheid van de ruimte. De foto’s die hij maakte van de oorlog in Irak plaatsen de oorlogshandelingen (en de slachtoffers die daarbij vallen) in een overdonderend landschap. Het landschap werkt hier als een spons die alle verwoestingen opzuigt. Die onverschilligheid van het landschap zet zich vast op het beeld, dat geen enkele morele verontwaardiging toelaat. De wens van de fotograaf om zich buiten de urgentie van het moment te plaatsen en zich een ahistorische blik aan te meten, lijkt zo uit te lopen op een blindheid voor het concrete lijden dat zich vlak voor de camera afspeelt. Zo wordt niet de verwoestende impact van een bom getoond, maar wel de rookpluim die over het verlaten landschap zweeft. De vraag is echter of zo niet te veel particulariteit uit de beelden wordt geweerd. Is deze oorlog inderdaad niet meer dan een rookpluim die slechts voor even boven het landschap zweeft alvorens in vergetelheid op te lossen? Zo gesteld lijken deze beelden dan ook doordrongen van een ongelooflijk cynisme, waarbij het huidige geweld slechts gezien wordt als de meest recente manifestatie van een oeroud geweld dat zich voortdurend herhaalt – waarmee de huidige oorlog meteen als ‘onvermijdelijk’ wordt verklaard.
Het onderhuids cynisme van deze oorlogsbeelden wordt echter genuanceerd door een reeks van drie panoramische foto’s die op de eerste verdieping te zien zijn. Telkens gaat het om foto’s van belangrijke machtscentra. Eén foto toont het Internationaal Gerechtshof tijdens het proces tegen Milosevic, een andere foto toont de bijeenkomst van de VN Veiligheidsraad tijdens de presentatie van het Amerikaans bewijsmateriaal dat een oorlog tegen Irak mogelijk moest maken en de laatste foto ten slotte laat een bijeenkomst van kardinalen in de Sint-Pietersbasiliek van Rome zien. De kristalheldere foto’s van Delahaye willen vooral het symbolische belang van deze ruimtes beklemtonen. In die zin vertellen deze beelden ook een algemener verhaal: de foto van de rechtszaak tegen Milosevic is niet belangrijk omdat hij het proces van deze specifieke oorlogsmisdadiger toont, maar omdat hij duidelijk maakt dat er een plaats is waar oorlogsmisdaden kunnen worden bestraft. Uiteindelijk wil Delahaye via deze panoramische foto’s het juridische, politieke en religieuze netwerk dat ons moreel handelen stuurt, zichtbaar maken. En daar slaagt hij wonderwel in.
• Fragments of History: Panoramas by Luc Delahaye loopt tot 12 september in Huis Marseille, Keizersgracht 401, 1016 EK Amsterdam (020/531.89.89; www.huismarseille.nl).
