Mobile Wall System 1996
De tijd dat een aanwinstententoonstelling gewoon een tentoonstelling van aanwinsten was, lijkt voorbij. Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, dat zichzelf van 1996 tot 2000 een aankoopstop oplegde om oude financiële tekorten te kunnen inlopen, wil laten zien dat een heer van stand ook zonder geld inkopen kan doen. Onder de aan Christopher Williams ontleende titel Mobile Wall System 1996- toont het museum aanwinsten, giften en bruiklenen uit de afgelopen vijf jaar. Het aanboren van een uitgebreid netwerk van privé-verzamelaars, particuliere stichtingen en overheidsfondsen blijkt ervoor te hebben gezorgd dat de collectie kon blijven groeien.
Mobile Wall System 1996- is een mooi ingerichte en verzorgde tentoonstelling, waarvoor het zalencircuit van het oude Van der Steurgebouw efficiënt is gebruikt. Ondanks de visuele helderheid zal een bezoeker de achterliggende verwervingssystematiek misschien niet direct duidelijk worden, doordat sommige geëxposeerde werken complexe eigendomsrechtelijke dossiers achter zich aanslepen. Met wandteksten worden deze casussen beknopt toegelicht. Een pronkstuk zoals de Cézanne uit 1895 is niet nieuw in het museum, maar werd enkele jaren geleden door de bruikleengever teruggeëist, waarna een particuliere gift van 10 à 15 miljoen gulden voorkwam dat het werk uit het museum en uit Nederland zou verdwijnen. Omgekeerd ging het Boijmans zelf op zoek naar de rechtmatige eigenaar van twee aquarellen van Marius Bauer uit 1890 en 1919, die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit joods bezit geroofd bleken te zijn; deze werken zijn inmiddels overgedragen aan de erfgenamen van de oorspronkelijke eigenares en hangen nu (tijdelijk of permanent?) in het museum met de status van bruiklenen uit een particuliere collectie.
Behalve eigen aankopen van net voor de aankoopstop – o.a. Matthew Barney, Britta Hüttenlocher, Craigie Horsfield, Sarah Lucas, Christopher Williams en Robert Zandvliet – en uit het afgelopen jaar – o.a. Fiona Tan, Marijke van Warmerdam, Nasrin Tabatabai en wat klassieke surrealisten – bevat de tentoonstelling ook een aantal ensembles uit privé-collecties die in hun geheel aan het museum zijn geschonken: Britse pop art en twee Basquiats uit het bezit van de Rotterdamse galeriehouder Hans Sonnenberg; 5000 negentiende-eeuwse tekeningen van o.a. Jan van Ravenzwaay, afkomstig uit de verzameling Schimmelpenninck van der Oije; en modernistisch designmeubilair uit de Van Nellefabriek, geschonken door multinational Sarah Lee. Met steun van de Mondriaan Stichting en het Fonds van Rede kon het Boijmans in 1996 de hand leggen op zes werken van Francis Picabia, die door de verzamelaar Geertjan Visser voor een “ware vriendenprijs” werden aangeboden. En met steun van de Stichting Lucas van Leyden verwierf het in 1997 een grote serie achttiende-eeuwse ornamentprenten uit de voormalige collectie Lunsingh Scheurleer.
Wanneer onvoorziene omstandigheden een museum geheel afhankelijk maken van schenkers en bruikleengevers, kan de consistentie van het aankoopbeleid in het gedrang komen. Het gevaar is dat incidenten de grote lijn gaan overheersen. In zekere mate lijkt dat ook bij Boijmans Van Beuningen het geval – althans kan de tentoonstelling de bezoeker niet geheel van het tegendeel overtuigen. Het gat tussen de aankopen uit 1996 en die uit 2000/2001 wordt eerder versluierd dan gecompenseerd door de schenkingen en bruiklenen. Hieruit blijkt weer hoe kwetsbaar musea zijn wanneer hun budget niet toereikend is om succesvol te opereren op de internationale kunstmarkt. Ze lopen het gevaar hun aankoopbeleid te moeten reduceren tot een bijzondere vorm van public relations.
In dit verband valt op dat er zich onder de Boijmansaanwinsten geen werken bevinden die door kunstenaars zelf geschonken zijn. Lezers herinneren zich misschien nog de benefietveiling in oktober 1999 ten behoeve van de verbouwing en uitbreiding van het museumgebouw, waarvoor kunstenaars uit binnen- en buitenland werd gevraagd om gratis hun werk ter beschikking te stellen. Dat kanaal lijkt nu voor langere tijd uitgeput.
• Mobile Wall System 1996-. Recente aanwinsten, giften en bruiklenen 1996-2001 loopt tot 6 mei in Museum Boijmans Van Beuningen, Museumpark 18-20, 3015 CX Rotterdam (010/441.94.00).
