Pauline Curnier Jardin. I Still Send You a Lot of Affection and I Kiss You Through my Denture
‘Is this what gives him those shameful dreams? Castration, prostitution, transformation into a woman?’ Giorgetto – op het eerste gezicht een jonge macho maar, zo blijkt, eigenlijk een getormenteerd moederskindje met een (ir)reële angst voor het vrouwelijke – vraagt het zich enigszins wanhopig af. We volgen hem in Sebastiano Blu (blauwe Sebastiaan, maar vrij vertaald ook onnozele of bange Sebastiaan), de aankomende feature film van Pauline Curnier Jardin. In haar solo in 1646 getiteld I Still Send You a Lot of Affection and I Kiss You Through my Denture is alvast een vijftal minuten durende teaser te zien. De filmtitel stipt overigens ook meteen de vele taal- en vertaalgrapjes in het werk aan. Door de ruimte klinkt aanzwellend koorgezang aangevuld met dreunende technomuziek. De vloer en wanden zijn bedekt met een zeil in stemmig grijsbruin dat is bedrukt met ornamentele cirkels, bogen en rechthoekige vlakken. Het samenspel tussen de ruimtelijke inrichting en de soundscape creëert de sensatie van het betreden van een kleine kerk. Met de vorm van een kerk in het achterhoofd, is het scherm waarop Sebastiano Blu speelt ongeveer op de plaats van het altaar gemonteerd.
Pauline Curnier Jardin, die sinds haar verblijf aan de Rijksakademie de internationale kunstwereld aan haar voeten heeft liggen, heeft een fascinatie voor religieuze rituelen en (voornamelijk vrouwelijke) heiligen. Zo kon de bezoeker van de vorige Biënnale van Venetië op de tentoonstelling Viva Arte Viva (gecureerd door Christine Macel) via een opening in de vorm van een gigantische vrouwenhand Curnier Jardins veelgeprezen installatie Grotta Profunda Approfundita (2017) binnenstappen, waarmee ze een herinterpretatie van de visioenen van de heilige Bernadette gaf. In de handen van Curnier Jardin is Bernadette niet langer een jong meisje maar een jongen in drag. De verschijningen zijn het startpunt van een psychedelische (gewelds)orgie waarin Bernadette onder meer transformeert in een Madonnafiguur met blackface en Jesus Christus tussen haar benen verschijnt. Het geheel ademde een eigenzinnige, speelse erotiek wars van heersende normen. Het sensuele dringt in het werk van Curnier Jardin zonder problemen het sacrale binnen en doorboort zo de nog altijd heersende cartesiaanse scheiding van geest en lichaam. Ook het patriarchaat verliest in haar werk zijn dominante positie. Of misschien is dat hele patriarchaat überhaupt een illusie, zoals de ondertiteling van Sebastiano Blu op een gegeven moment suggereert: vrouwen zijn ‘trapped in a hidden-matriarchal but outwardly patriarchal world’.
In Sebastiano Blu wordt de kijker onderdeel van een religieuze processie. In een niet nader gedefinieerd mediterraan stadje wordt de beeltenis van San Sebastiano door de straten gedragen door een uitzinnige (mannelijke) menigte die geld en baby’s offert aan de heilige. De verbeelde extatische massaverering vertoont sterke gelijkenissen met het eerdere Explosion Ma Baby (2016). In Sebastiano Blu draait het allemaal om Giorgetto – Romeinse neus, een glinsterend gouden kettinkje om zijn bezwete nek en gekleed in een wit hemdje – de bink, want DJ (weliswaar met tinnitus), van het stadje. Of eigenlijk draait het juist niet om Giorgetto (of andere vertegenwoordigers van het patriarchaat) en draait Giorgetto daarom langzaam door. Er is immers, als we met de blik van Giorgetto naar de wereld kijken, haast niets angstaanjagender dan het vrouwenlichaam en zijn constante transformatie; van meisje, naar vruchtbare jonge vrouw, naar postmenopauzevrouw: ‘All the women in the village can be really scary once they get their period they are mothers and daughters blended in one body.’ In Sebastiano Blu worden beelden van de processie afgewisseld met filmmateriaal van lachende, zwaaiende, etende en zwemmende jonge meisjes en vrouwen van middelbare leeftijd. Zeker die laatsten tonen zich zelfbewust van hun lichaam, in badpak, Spaanse jurk en met hartjeszonnebril op. Geen wonder dat Giorgetto, die ook nog eens bang is steriel te zijn, zich bedreigd voelt. De vrouw staat duidelijk sterker in haar schoenen.
Waar in de eerste zaal chaos heerst, is de tweede zaal serener van sfeer. Hier speelt de vrouw in de overgang, het onderwerp van de tentoonstelling, ook daadwerkelijk de hoofdrol. Bevrijd van de reproductieve druk kan ze eindelijk haar eigen plaisir (in het Frans met orgastische connotatie) nastreven. Het is een fase waar Curnier Jardin naar eigen zeggen van kinds af naar uitkijkt. Nadat je langs het kleinere werk And Breaking Down loopt – dat ik lastig met de rest kan rijmen – sta je voor The Hot Flashes Forest (ofwel het opvliegersbos): bomen, in groenbruine en blauwgrijze tinten geschilderd op lappen stof, reiken tot aan het plafond. Het gaas dat de bomen met elkaar verbindt omspant de hele breedte van de ruimte. Door de takken en het gaas gluur je als bezoeker naar monochrome, eendimensionale oudere vrouwenfiguren die op een soort strand aan het zonnen lijken te zijn. De textuur van de figuren wordt benadrukt. Licht en schaduw accentueren de putten, vouwen en gleuven op het oppervlak. Het gebruikte materiaal, nepleder, blijkt ideaal om het poreuze vrouwenlichaam in de overgang te representeren. Het vel hangt, de rek en stevigheid zijn verdwenen, en de zwaartekracht trekt het gewicht van borsten en billen naar beneden. Een gestikte naad geeft de lijn van hun broekjes weer. De houding van de vrouwen, weer die ontspannen zelfbewustheid, vertaalt zich hier vooral in sensuele, enigszins exhibitionistische poses. Tegelijkertijd lijken de vrouwen naar binnen gericht. Misschien richten ze zich zelfs naar een hogere macht; de haardracht van sommige vertoont formele gelijkenissen met de hoofdbedekking van nonnen en een enkeling lijkt te bidden. Seksuele vrijheid gaat gepaard met (religieuze) extase. Daarmee is de cirkel rond.
Toch kan je je afvragen of de vrouw nu werkelijk bevrijd is van het patriarchale en reproductieve juk als de menopauze aanbreekt. Het lijkt er in I Still Send You a Lot of Affection and I Kiss You Through my Denture op dat die vrijheid relatief is en vooral in de beschutte omgeving van andere vrouwen te vinden is. Misschien ook niet erg, zolang de man maar afstand houdt. Verward gluren mag wel. Stiekem is het toch de vrouw die de scepter zwaait en misschien altijd al heeft gezwaaid.
• Pauline Curnier Jardin. I Still Send You a Lot of Affection and I Kiss You Through my Denture liep tot 21 april in 1646, Boekhorststraat 125, 2512 CN Den Haag.
