Raoul De Keyser in De Pont
De Rotterdamse psychiater Wijnand Sengers (°1927) heeft een flink aantal schilderijen, tekeningen en grafische bladen geschonken aan De Pont in Tilburg. In twee ruimtes binnen de centrale hal van De Pont worden nu tien schilderijen getoond, en in een deel van de gang die op de hal uitkomt, hangen negen werken op papier. De Pont had nog niets van De Keyser in huis, maar de Tilburgse stichting wijst wel op de aanwezigheid van Luc Tuymans in de verzameling. Die link is misschien een beetje geforceerd – dat bleek ook al uit de Tuymans-De Keyserdubbeltentoonstelling in het Gentse SMAK, een goed jaar geleden. Toch past het geschonken ensemble aardig in de collectie van Stichting De Pont, die zich voor het merendeel concentreert op grotere ensembles van individuele kunstenaars, en daarbij ook aandacht heeft voor schilderkunstige oeuvres, zoals dat van Gerhard Richter.
Het oudste schilderij uit de schenking van Wijnand Sengers is van 1974, het jongste van 1990; het eerste en het laatste decennium van dit oeuvre ontbreken dus. Nu hebben auteurs als Steven Jacobs er al op gewezen dat het werk van De Keyser zich niet laat opdelen in stadia binnen een lineaire ontwikkeling. De geschiedenis van dit oeuvre is een veelsporig vlechtwerk. Toch is het onderzoeksveld van De Keyser sinds de jaren tachtig alsmaar breder en gecompliceerder geworden; dit ensemble geeft wat dat betreft een iets homogener beeld van de kunstenaar dan met tien schilderijen mogelijk was geweest. Er zijn twee werken waarin een vierkant doek tussen twee kleurvelden wordt verdeeld – de ene keer horizontaal en de andere keer vertikaal. De vaak gelegde link tussen De Keyser en Brice Marden is vooral aan dit soort werk te danken. In verschillende schilderijen domineert het minimale motief of minieme verfgebaar, telkens onder de vorm van de bekende witte verfstreep die teruggaat op De Keysers krijtlijnmotief. De ene keer is de witte streep een pure ‘geste’ – een snelle, dun of dik uitgestreken verfstreek. De andere keer hebben de witte verfbanen nog een figuratieve dimensie, zoals geldt voor de twee evenwijdige witte banen die in Zeilen… heuvels (1979) een grijsgroen veld doorsnijden: men kan ze lezen als ‘verfbanen’ over een grijsgroen vlak, maar door de dekkende, ongebroken verfopbreng functioneren ze ook nog als een platte voorstelling van platte krijtbanen. Het puur schilderkunstige en het afbeeldende karakter zijn er in balans. In één enorm langwerpig, horizontaal doek – eerder een met doek overspannen staaf – kruipt een vuilwit verfspoor, amorf alsof het uit een tube werd geperst, van links naar rechts over het doek om twintig centimeter van het rechteruiteinde weg te sterven.
Op het eerste zicht lijkt Sengers in De Keyser toch vooral de zogenaamde ‘eenvoud’ of de ‘minimale geste’ te zoeken. Drie werken spreken dat niettemin een beetje tegen. In een donkergeel ‘monochroom’, dat aanvankelijk het eenvoudigste schilderij lijkt, schemeren pukkeltjes van een hel, melkig of donker blauw door de bovenlaag, waardoor het donkergeel zich als een overschildering verraadt, en het schilderij als palimpsest. In Slot (1990) worden verschillende velden tegen elkaar uitgespeeld, niet alleen door de kleur maar ook door de verfopdracht en de richting van de verfstreek. Een okerkleurig veld roept een weids, ruimtelijk gevoel op; maar de paarse zone die er aan de rechterkant overheen werd geschilderd, is nabij als de nacht en smoort dat ruimtelijke effect. Eén van de zeven voor Jeanne (1980) is het enige schilderij waarin het subtiel interfereren van motivische reminiscenties (hier van ‘landschappelijke’ aard: men leest een ‘gele heuvel’ met ‘blauwe lucht’ erboven) met de gelaagde realiteit van het geschilderde in al zijn complexiteit aan bod komt.
Globaal nodigt dit ensemble zeker uit tot verdere aankopen. Een heel vroeg werk, dat De Keysers herkomst verduidelijkt, en latere werken die de enorme rijkwijdte van zijn schilderpraktijk laten zien, kunnen de blik op zijn werk verruimen. De werken op papier laten al een ander beeld zien dan de schilderijen, ook al zijn ze gemaakt binnen een beperkte tijdspanne, van 1982 tot 1991.
• Raoul De Keyser, schilderijen, tekeningen en grafiek, schenking Wijnand Sengers, nog tot 7 juli in De Pont, Wilhelminapark 1, 5000 AE Tilburg (013/543.83.00; www.depont.nl).
