Tapio Wirkkala
In het recentelijk tot ‘Design museum’ herdoopte Museum voor Sierkunsten en Vormgeving in Gent gaat een bijzondere tentoonstelling door. Ze heet Tapio Wirkkala. Eye, Hand and Thought, en belicht het indrukwekkende oeuvre van de Finse designer Tapio Wirkkala (1915-1985). Zoals de kwaliteit van de opstelling en de catalogus al doen vermoeden, is dit geen Gentse productie. De expositie werd geconcipieerd door het Museum of Arts and Design in Helsinki, in samenwerking met het Finnish Glass Museum in Riihimäki, en reist nu de wereld rond. Na Gent doet ze onder meer Mexico City en New York aan. Het Gentse Design museum mag dan een nieuwe naam hebben gekregen, inhoudelijk is er – zoals ook het museum zelf duidelijk stelt – niets veranderd. De overgenomen tentoonstellingen vertegenwoordigen nog steeds het interessantste deel van de programmatie.
Het werk van Tapio Wirkkala bezit alle kenmerken waarvoor het Fins modernisme na de Tweede Wereldoorlog wordt geprezen: de sterke band met het traditionele vakmanschap, een levendige interesse voor nieuwe industriële productietechnieken en een expressieve en tegelijk eenvoudige, organische vormentaal. Zo ontlenen de gekende glazen Kantarelli-vazen uit 1946 hun sierlijke vorm aan de gelijknamige paddestoelen. In het glas zijn fijne lijnen gesneden die als een soort ‘nerven’ de dynamiek van de vorm benadrukken. Een verwant lijnenspel kenmerkt de meubelen en sculpturen uit gelamelleerd hout. In hun plastische vormen, vaak letterlijk naar schelpen of bladeren gemodelleerd, onderzoekt Wirkkala op uiteenlopende wijzen de toepassingsmogelijkheden van het toen nog vrij jonge constructiemateriaal. Niet alleen plooit hij de verlijmde fineren, hij stelt ze ook zorgvuldig samen, gebruik makend van diverse tinten hout, om ze vervolgens onder verschillende hoeken uit te snijden.
De tentoonstelling Eye, Hand and Thought belicht in de eerste plaats de grote diversiteit in het werk van Wirkkala. Buiten het glaswerk en de gelamelleerde houten voorwerpen, zien we nog het porselein voor Rosenthal, het plastic servies voor Finnair, naast diverse juwelen en verschillende tentoonstellingsontwerpen – waaronder die voor de succesvolle deelname van Finland aan de tiende Triënnale van Milaan. De tentoonstelling is thematisch gestructureerd. Vanzelfsprekende topics zijn ‘natuur en design’, ‘geometrie’ en ‘sculptuur’, maar daar blijft het niet bij; ook aspecten van het maakproces komen aan bod. ‘Vorm en actie’ bijvoorbeeld illustreert het belang dat Wirkkala hechtte aan een voorafgaandelijke ergonomische studie. Zo liet hij voor het bestek Hopeasiipi (Zilveren vleugel) röntgenfoto’s maken, om na te gaan hoe lepel, vork en mes in de hand liggen. Andere presentaties, met als hoofding ‘variaties: pijp’ en ‘variaties: kop’, beklemtonen eveneens – aan de hand van een verzameling schetsen en maquettes – de betekenis van de soms langdurige voorbereidende research. De onderzoeksgerichte thema’s bieden het noodzakelijke tegengewicht voor de zware en – zeker in de context van de jaren vijftig en zestig – moreel geladen thema’s als ‘natuur’, ‘eenvoud’ en ‘traditie’. Ergonometrie en materiaalonderzoek krijgen minstens evenveel aandacht als de vanzelfsprekende zintuiglijkheid in Wirkkala’s werk, die door de titel van de tentoonstelling wordt gesuggereerd.
De lijvige en mooi geïllustreerde catalogus belicht eveneens verschillende facetten van het omvangrijke oeuvre van Wirkkala. Het boek bestaat uit negen essays waartussen korte memoires van zeven vrienden – onder meer Philip Rosenthal en Lisa Ponti – zijn ingelast. De afzonderlijke bijdragen benaderen het werk van de ontwerper telkens vanuit een andere hoek. Intrigerend is onder meer het artikel Futurism and Everyday Goods waarin de kunsthistoricus Tuula Poutasuo de minder bekende, maar niettemin omvangrijke verzameling dagelijkse consumptiegoederen van de Finse ontwerper bespreekt. Als directeur van de A-studio – het ontwerpbureau van de Ahlström groep en het eerste moderne ‘design office’ in Finland – ontwierp Wirkkala niet alleen glaswerk, hij concipieerde met dezelfde precisie ook plastic gebruiksvoorwerpen, zoals shampooflesjes – waaronder het succesvolle Anitra-eendje voor kinderen – kampeerborden en drinkflessen. Plastic was voor Wirkkala, zoals voor veel andere ontwerpers in de jaren vijftig, een materiaal van de toekomst. Vooral zijn ontwerp voor ‘de stad van het jaar 2000’ – tentoongesteld in het Paviljoen van de Vijf Warenhuizen op Expo 58 – getuigt van zijn geloof in de ‘ongekende’ mogelijkheden van het jonge materiaal. Tegen de achtergrond van een fotocollage van een bestaande stad is een maquette van een nieuw, futuristisch stadsdeel gebouwd. Een elektrische monorail, vervaardigd uit volledig transparant plastic, staat in voor het stedelijk transport. Een interieurschets van een modelappartement van het jaar 2000 laat een leefruimte zien die uitgerust is met een virtueel panoramisch uitzicht, een soort plastic microgolfoven en een informatie- en controlepost: verrassend hightech voor een ontwerper die in de eerste plaats bekendstaat voor zijn sterke band met de Finse natuur en traditie.
• Tapio Wirkkala. Eye, Hand and Thought loopt tot 9 juni in het Design museum Gent, Jan Breydelstraat 5, 9000 Gent (09/267.99.99). De gelijknamige catalogus onder redactie van Marianne Aav werd in 2000 uitgegeven bij WS Bookwell Oy, Teollisuustie 4, 06100 Porvoo, Finland (www.bookwell.fi). ISBN 951-0-25355-3.
