Roman Signer: Works 1971-2000
De eerste grote overzichtstentoonstelling gewijd aan het werk van de Zwitserse kunstenaar Roman Signer (1938), toont foto’s, installaties en video’s uit zijn gehele oeuvre. Signer wordt doorgaans geassocieerd met de Aktionen uit de jaren zeventig die dankzij hun explosief en spectaculair karakter veel aandacht genoten. De Aktionen zijn, kort gezegd, filmopnamen van acties waarin Signer uitdrukking geeft aan zijn fascinatie voor de natuurkrachten. Hij doet dat door de anarchie van de natuur te confronteren met de menselijke techniek. Deze overzichtstentoonstelling toont ook recente Aktionen. Niet alle Aktionen worden door middel van filmpjes getoond, er zijn ook fotoreeksen of materiële resten te zien. Daarnaast omvat de tentoonstelling ook autonome installaties.
Terugkerende thema’s zijn de natuurkrachten (water en vuur) en de menselijke pogingen om ze te evenaren of te trotseren. De Aktionen zijn een soort onderzoeksactiviteit, waarbij de kijker getuige is van het ‘hele’ onderzoeksproces. In Kajak (2000) zit Signer in een kajak die door een auto over een grintweg wordt voortgetrokken. Auto en kajak belanden tussen de velden, de koeien beginnen Signer te volgen. Na een hele tijd doet Signer teken om te stoppen. Chauffeur en kunstenaar stappen uit, en bewonderen het grote gat dat onderin de kajak is ontstaan door het ‘varen’ over het grint. Uit Signers Aktionen spreekt een haast naïeve en kinderlijke bewondering voor de wereld. Ondanks zijn veelvuldig gebruik van explosieven voert agressie nooit de boventoon. Zijn Aktionen stralen een rust uit, die voortkomt uit het geduld dat hij tegenover zijn ‘onderzoeksobjecten’ aan de dag legt. Bovendien zijn ze vaak grappig door hun onversluierde menselijkheid, speelsheid en soms ook onhandigheid. We zien Signer dingen proberen, steeds weer, tot ze lukken. In Hut (1997) probeert hij bijvoorbeeld om vanop de bovenverdieping van een huis een hoed te pakken te krijgen die op de grond ligt. Dat doet hij door explosieven naar beneden te gooien. Na talrijke pogingen slaagt Signer erin de hoed de lucht in de blazen, tot in zijn handen, en zet hij de hoed op. We zijn getuige van onverbloemde en oprechte pogingen de natuur en haar krachten na te bootsen, te beheersen of aan te vechten.
Het is jammer dat de tentoonstellingsmakers zich tot doel hebben gesteld om Signers werk in een ‘nieuw daglicht’ te plaatsen. Conservator Paula van den Bosch wil ingaan tegen de tendens onder critici om steeds naar de succesvolle Aktionen uit de jaren zeventig te verwijzen, en de nadruk leggen op het actuele werk van Signer. De tentoonstelling kan dat echter niet hard maken. Ze wordt immers door de Aktionen gedomineerd, al dan niet in gerecycleerde vorm, terwijl het overige werk nauwelijks fascineert. Er worden zowel oude, nieuwe als herwerkte – in de vorm van fotoreeksen en materiële relikwieën – Aktionen getoond. Het herkauwen van een succesformule spreekt de bedoeling van de tentoonstelling tegen en wekt een mistroostige indruk. In sommige gevallen worden van de Aktionen een paar restanten getoond, net een paar rondslingerende verloren voorwerpen. In een doorgang tussen twee zalen staan vier metalen buizen. Ze doen denken aan paaltjes om een koord tussen te hangen, en slechts wanneer je het naamkaartje in de schaduwrijke gang vindt, begrijp je dat de metalen buizen verwijzen naar Mozartkugeln (1997), een Aktion waar gelijkaardige buizen als schiettuig dienden. Het werk wil los staan van de Aktionen, maar omdat het niet overtuigt, verschuift de aandacht vanzelf weer naar de Aktionen. Zo bewijst men het tegendeel van wat men wilde bewijzen, en wordt duidelijk dat de Aktionen Signers beste werk zijn. Overigens hoeft men daarom niet met het verleden te dwepen, want Signer heeft ook recent nog overtuigende Aktionen gemaakt. De tentoonstelling creëert echter een loze belofte die alleen maar in een onnodige teleurstelling kan uitmonden.
• Roman Signer, works 1971-2000 loopt nog tot 28 januari 2001 in het Bonnefantenmuseum, Avenue Céramique 250, 6201 BS Maastricht (043/329.01.90)
