Sara Blokland en Juul Hondius
Was de fotografie enkele decennia geleden nog relatief eenvoudig op te splitsen in ‘geënsceneerd’ en ‘documentair’, inmiddels lopen die genres volledig door elkaar heen. Dit brengt met zich mee dat het statuut van ieder beeld troebel wordt; zelfs een journalistiek beeld kan geënsceneerd zijn.
Ensceneren en citeren, het wordt veel gedaan. Waarom? Omdat men het echte, ultieme beeld van de werkelijkheid niet te pakken krijgt en men dit onvermogen tonen wil? Omdat ‘niet ensceneren’ ook geforceerd is? Of omdat enscenering de foto van een artistiek sausje voorziet? Het is niet altijd even duidelijk waarom er weer zo’n Jeff Wall-achtige foto aan de muur hangt of waarom er weer zo’n slechte acteur met glazige ogen in de camera staart. Sara Blokland en Juul Hondius zijn twee jonge fotografen die ons wél kunnen overtuigen waarom ze manipuleren en ensceneren. Van Blokland is momenteel recent werk te zien in De Kabinetten van De Vleeshal (Middelburg); het Amsterdamse Huis Marseille toont foto’s van Juul Hondius.
Blokland en Hondius delen hun interesse voor context als betekenis bepalende factor. Blokland isoleert fragmenten uit bestaande foto’s en onderzoekt welk effect dit heeft op het beeld. In de serie Neutrals toont ze vijf portretten van mensen die betrokken zijn geweest bij drugshandel, seksschandalen of kapingen. Althans dat suggereert zij: in werkelijkheid zijn deze louche ogende figuren familieleden van de fotograaf; hun ongure imago verkreeg ze door op bestaande familiekiekjes in te zoomen en die details vervolgens op te blazen. Die werkwijze heeft een enorm effect, maar is ook iets te gemakkelijk en te beproefd. Veel beter zijn de werken waarop geen mens te zien is, zoals de details van interieurs, waarvoor ze eveneens uitging van bestaand fotomateriaal. De huiselijkheid en truttigheid druipt er van af: een plantenbak op een muurtje, een keurig gedekte tafel met tuinstoelen, allerlei kleedjes, een gourmetstel inclusief echte gourmetborden en Calvé-sausjes. Het roept persoonlijke herinneringen op, en tegelijk zijn het heel ‘onpersoonlijke’ beelden; juist daardoor kunnen andere mensen bij het zien van deze beelden met hun gedachten naar hun eigen verleden afdwalen. Het doet denken aan de ervaring die je hebt op een rommelmarkt, waar je overal precies dezelfde vreselijke fonduestellen, pindabakjes en borrelglaasjes aantreft, die toch stuk voor stuk de meest bizarre herinneringen op kunnen roepen. Blokland isoleert bestaande beelden op zo’n manier dat de intieme, persoonlijke beleving samenvalt met het collectieve geheugen.
De video Neutral Highway is niet op bestaand beeldmateriaal gebaseerd. Blokland monteerde zelfgemaakte beelden, gefilmd vanuit een auto die door een tunnel rijdt. De wisselende snelheden en het geluid wekken de indruk dat een wilde, onbeholpen piloot aan het stuur van een raceauto zit. Het maakt ook dat je de tunnel tegelijkertijd op twee manieren ervaart: als de werkelijkheid en als een digitale versie ervan; als een te lange tunnel in Italië en als een computer-spel.
In tegenstelling tot Sara Blokland manipuleert Juul Hondius nooit bestaand beeldmateriaal: hij zet (bekende) beelden in scène voor de camera. Op de foto Plastic (2001) gaat een groepje mensen op een boerenkar schuil onder een transparant plastic zeil. Het zouden vluchtelingen kunnen zijn, maar ze zien er net iets te mooi uit om voor echte ontheemden door te kunnen gaan: de kar oogt te degelijk, de mensen kijken niet triest, ze hebben geen rimpels en hongerig lijken ze ook al niet. Er is te weinig grauwheid opdat dit tafereel geloofwaardig zou zijn. Daarbij komt dat Hondius een erg esthetisch beeld heeft gemaakt – een schitterende afgewogen compositie met mooie kleurschakeringen. Waarom denk je dan toch aan vluchtelingen, waarom Bosnië in je hoofd? Is het alleen die kar en dat hoofddoekje? Zo vergaat het de toeschouwer met vrijwel alle foto’s van Hondius: ze zijn onmiddellijk herkenbaar, maar kloppen niet. Beelden die op het netvlies staan gebrand, maakt hij mooier en op die manier brengt hij bekende nieuwsbeelden dichter bij huis. Hij toont niet zozeer ‘de vluchteling als mens’, maar vooral je eigen vluchtige manier van kijken. Het zijn sfeervolle, uitgebalanceerde, aangename foto’s die de beschouwer aanzuigen, maar die hem tegelijk confronteren met de stereotiepe beeldvorming rond de getoonde gebeurtenissen. Daarom ensceneert Hondius: om met de hulp van ‘gewone’ mensen de bestaande mediataal echter te kunnen maken. Het glimmende cibachrome draagt daartoe bij.
Dat Hondius’ foto’s niet verstoken zijn van maatschappelijk engagement, blijkt behalve uit de keuze van zijn onderwerpen ook uit de manier waarop hij beelden presenteert. In zijn onlangs verschenen publicatie Een complexe krant vond je naast slogans een foto getiteld Canal (2000), een beeld van een al te mooi lijk dat op zijn buik drijft, op posterformaat afgedrukt. Twee jaar geleden kon het publiek Man #1 (1999) als poster meenemen. Nog even en de foto’s gaan concurreren met de beelden waarop ze zijn gebaseerd. Wacht maar tot de vluchtelingen op billboards hangen!
• Neutrals van Sara Blokland loopt nog tot 18 augustus in De Kabinetten van De Vleeshal, Zusterstraat 7, 4430 LA Middelburg (0118/65.22.00; www.vleeshal.nl). Het werk van Juul Hondius is te zien tot 25 augustus in Huis Marseille, Keizersgracht 401, 1016 EK Amsterdam (020/531.89.89; www.huis-marseille.nl).
