Sigmar Polke
Aan het begin staat de ontroerend frisse omgang met de wondere wereld der dingen: Schrank heet een van Polkes oudste bewaarde schilderijen (uit 1963) – een wit vlak met in het midden een zwarte verticale streep en twee zwarte sleutelgaten. Na de culturele stagnatie van de jaren ’50, waarin de Duitse kunstwereld op kritiekloze wijze alle vormen van abstracte kunst celebreerde, namen Gerhard Richter, Sigmar Polke en Konrad Lueg afstand van het pathos van die kunstbenadering en ontwikkelden zij in het voetspoor van de pop art een kunst die al snel het als grap geboren etiket Kapitalistischer Realismus kreeg opgeplakt. Ook destijds werd Sigmar Polke echter al gebiologeerd door esoterie, hogere wezens en vliegende schotels. Van het schilderen van koekjes en palmbomen stapt hij moeiteloos over op een spiritistische dialoog met William Blake en de vervaardiging van een hemelkaart waarop de naam S. Polke in de sterren verschijnt. De combinatie van ironische omgang met het occulte en oprechte fascinatie voor het banale maakt Polkes werk uit de jaren ’60 tot het hoogtepunt van zijn grote overzichtstentoonstelling Die drei Lügen der Malerei in de pakkend Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland geheten nationale kunsthal te Bonn. Magnifiek is het Vitrinenstück uit 1966: rond een schilderij van flamingo’s zijn teksten en een vitrine gegroepeerd die duidelijk maken dat er vreemde dingen met Polke gebeuren: er vliegen erwten door zijn woning en bovendien geven hogere wezens hem het bevel: “Keinen Blumenstrauss! Flamingos malen!” Een meesterlijk commentaar op het beeld van de kunstenaar als door goddelijke ingeving geleid genie – en tegelijkertijd werpt deze installatie de vraag op waardoor de hedendaagse kunstenaar zich dan wél laat leiden. Een andere keer bevelen de hogere wezens Polke de rechterbovenhoek van een schilderij zwart te schilderen: Höhere Wesen Befahlen: Rechte Obere Ecke schwarz malen uit 1969. Het is spijtig dat de tentoonstelling niet in de vroege jaren ’70 stopt: een goede afsluiting was de cyclus Original und Fälschung geweest, die tegenover de Kunst- und Ausstellungshalle in het Kunstmuseum Bonn wordt getoond. Vooral sinds de vroege jaren ’80 laat Polke zich te vaak tot monumentale virtuositeiten verleiden. De grote alchemist laat verf druipen en zet allerlei chemische processen in gang, maar zelden is het eindresultaat goud. In de recente cyclus Hermes Trismegistos I-IV (in het bezit van Stichting De Pont in Tilburg) heeft de esoterische thematiek haar functie als ironisch alternatief voor eenzijdige rationaliteit verloren. De opgeblazen Hermes-cyclus is een volstrekt zinledige exercitie van een kunstenaar die de gevangene van zijn eigen mythe is geworden. Zeker, Polke heeft zijn vermogen tot zelfspot behouden, maar op kamerbreed formaat doet zijn ironie vals aan.
Die drei Lügen der Malerei tot 12 oktober in de Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, Friedrich-Ebert-Allee 4, 53113 Bonn (0228/9171200).
