Silent Times
De stille werken zijn de sterkste in deze compacte tentoonstelling in Extra City, die opent met Anchor in the Landscape van Adam Broomberg en Rafael Gonzalez. Dit project van Artists + Allies x Hebron (AAH), opgericht door Broomberg en mensrechtenactivist Issa Amro in Hebron, op de Westelijke Jordaanoever, bestaat uit een reeks foto’s van olijfbomen in de bezette gebieden, als stille getuigen van een lange geschiedenis. De foto’s zijn haarscherp, in zwart-wit, op groot formaat. In plaats van evenementen te tonen die al decennia de actualiteit tekenen van de koloniale krachten tegen de Palestijnse bewoners, kijken Broomberg en Gonzalez naar wat gebeurt voor, na en tussen die gebeurtenissen, de ‘non-events’, de alledaagse realiteit. Sommige bomen zijn wel vierduizend jaar oud. Bijna een derde van de Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever leeft van de opbrengst van die olijfbomen. Sinds 1967 velden kolonisten achthonderdduizend van de naar schatting tien miljoen bomen in Palestina. In de plaats kwamen nederzettingen, een betonnen muur of nieuwe bossen, met intussen zo’n tweehonderdvijftig miljoen naaldbomen. Op de achtergrond van de foto’s zijn flarden van die nieuwe realiteit zichtbaar. Palestijnse en zionistische bomen staan voor decennia strijd tussen standvastigheid (de eeuwenoude olijfbomen) en kolonialisme (het door Israël geïmporteerde Europese landschap): een gevecht van bomen die geschiedenis maken tegen geschiedenis maken met bomen; van vele kleine verhalen tegen een groot verhaal.
Aan de andere kant van de kerk waarin de tentoonstellingen van Extra City plaatsvinden, bij het altaar, staat een ander stil werk, dat eveneens leidt naar Palestina – via Parijs deze keer. Daar woont Taysir Batniji. Al vele jaren houdt hij al videobellend contact met zijn familie in Gaza. In Disruptions toont hij een reeks screenshots, met talrijke storingen, door de alsmaar slechter wordende verbinding met Gaza. De beelden werden gemaakt in de periode tussen 2015 en 2017, lang voor de actuele vernietiging van bewoners en hun huizen. Nu, in 2024, werden ze verzameld in een boek. Zonder voorkennis lijken Batniji’s foto’s sterk op het huidige Gaza, waar mensen en gebouwen aan flarden worden geschoten. Het effect van screenshots is dat ze de oorlog plaatsen in een geschiedenis die al veel langer aan de gang is.
Batniji toont glitches: momenten waarop het medium faalt en je je bewust wordt van het medium zelf, van de afstand tussen jou en het beeld, de afstand tussen jou en de ander. Elke glitch maakt je tot een drop-out: je wordt voor even uit het medium gegooid en teruggezet in de realiteit. Hetzelfde effect heeft Disruptions in de tentoonstelling: het werk van Batniji maakt je bewust van de omgeving, een kerk die dienstdoet als kunsthal, een tentoonstelling met werk van mediakunstenaars – kunstenaars die werken met media in een tijd die leeft op het ritme van de media.
Midden in de kerk, onder de preekstoel – het symbool van de katholieke zwijg- en luisterplicht – staan drie impressionante ledschermen, verticaal op een licht zigzaggende lijn. Het lijken reuzegrote smartphones, als enorme monolieten tussen de heiligenbeelden. Samen vormen ze een horizontaal beeld in een uitvergroot tv-formaat. De schermen staan met de rug naar de binnenkomende bezoekers: je hoort geluid, maar moet rondlopen om het beeld te zien. Brown Bodies in an Open Landscape are Often Migrating is een werk van Basir Mahmood. Het toeval wil dat bij mijn bezoek de schermen het lieten afweten – alweer een falend medium – zodat ik enkel geluid hoorde. Het stond te luid. Het was obsceen. Het stoorde. Het frustreerde. Als ik Brown Bodies… later bekijk op mijn laptop, ervaar ik het geluid als eerder subtiel: ritselende geluiden van mensen, vogels, papieren in een landschap. Mensen roepen, maar hun stemmen zijn niet hoorbaar. Ze spreken met de handen, geven instructies; de mensen tot wie ze zich richten blijven buiten beeld. Het gaat over migratie, over migranten – dat leert de titel. Het gaat over enscenering: dat tonen de gesticulerende mannen en hun papieren in het beeld. Het gaat over fictie en realiteit die van plaats verwisselen terwijl je ernaar kijkt.
Helemaal achter in de kerk, in de afgesloten ruimte achter het altaar, staat een vierde werk: Silence in DO van Younes Zarhoni. Het medium haalt de overhand. Het schakelt elke leesbaarheid uit. Dat heeft veel te maken met de kwaliteit van de beelden – van het scherm gefilmde opnames van VHS-cassettes – en van het geluid dat nog abstracter klinkt dan de beelden. De opnieuw gefilmde video’s dateren van juli 1999, toen een familielid van Zarhoni trouwde in Marokko, op de dag waarop de Marokkaanse koning Hassan II stierf. Beeld en geluid worden zuivere materie: pixels en kleuren vermengd met door een analoge synthesizer bewerkte geluiden. Zarhoni toont zeven scènes, telkens van een minuut en telkens in een andere toonaard: van do tot si, de materie van de muziek.
Silent Times gaat over stilte en het lawaai van de media. Dit is een tentoonstelling over (een) tijd, met de vinger op de tijd. Elk van de vier getoonde werken werd voor het eerst gepresenteerd in 2024. De foto’s van Broomberg en Gonzalez waren deel van een Palestijnse presentatie tijdens de Biënnale van Venetië. Het werk van Mahmood is in het kader van dezelfde biënnale geproduceerd en gepresenteerd als deel van de tentoonstelling Nebula van de Fondazione In Between Art and Film. De foto’s van Batniji werden tijdens de laatste editie van Paris Photo als boek gepresenteerd en gelauwerd. Het werk van Zarhoni ontstond in het kader van residenties bij Morpho in Antwerpen en The Mothership in Tanger. De verstilling plaatst het werk in een ruimer kader – een geschiedenis. Het lawaai zet het in een snel vergeten actualiteit – een fait divers.
• Silent Times, tot 30 maart, Extra City, Provinciestraat 112, Antwerpen.
