Slavs and Tatars. Лук Бук (Look Book)
Een takht is een vijfpotige houten sofa, die ongeveer het formaat van een tweepersoonsbed beslaat. Het meubel is een intieme openbare ruimte en komt in oorsprong uit Iran en Centraal-Azië. Vier of vijf mensen kunnen er gemakkelijk op zitten, samen gesprekken voeren, wat lezen of iets eten en drinken. In een gebaar van gastvrijheid nodigt een takht ons uit samen tijd te delen.
Nog tot oktober staat er een in het Frans Masereel Centrum in Kasterlee, als middelpunt van de tentoonstelling Лук Бук (Look Book fonetisch gespeld in azbuka, het cyrillische alfabet) van het internationale kunstenaarscollectief Slavs and Tatars. Op de takht ligt een geweven tapijt met een sokkel erop, en tegen de rechterleuning van het zitmeubel staan diverse publicaties opgesteld. De sokkel presenteert een opengeslagen boek. Gebonden in rood canvas met een titel in gouden foliedruk, is het de eerste monografie van Slavs and Tatars, getiteld Mouth to Mouth, met daarin een overzicht van hun lezingen, tentoonstellingen, werken en publicaties. Op het omslag bindt een vlezige tongvorm zich aan de naam van het collectief. In eenzelfde geest presenteert deze tentoonstelling voor het eerst de gedrukte publicaties die Slavs and Tatars gedurende vijftien jaar heeft geproduceerd. Bezoekers worden uitgenodigd om op de takht plaats te nemen en samen tijd door te brengen terwijl ze het onderzoek van het collectief, gedocumenteerd in hun printed matter, verkennen. Er wordt geen thee bij geserveerd, maar op de openingsdag werd er in het Frans Masereel Centrum wel een culinaire workshop ingericht, waar Чебуреки (chebureki) met vlees en лепешки (lepeshki) met ui en koriander werden klaargemaakt.
Hun werkterrein lokaliseren Slavs and Tatars in ‘het gebied ten oosten van de voormalige Berlijnse Muur en ten westen van de Chinese Muur’, zoals herhaaldelijk wordt uitgelegd in verschillende materialen in de tentoonstelling. Dit geeft hun collectieve naam een historische en geografische dimensie, die bewust vaag blijft. De ruimte tussen de oude, bijna mythische Grote Muur en de twintigste-eeuwse Berlijnse Muur heeft de afgelopen eeuwen talloze culturen geherbergd. Dit uitgestrekte gebied krijgt een specifieke vorm op een kunstwerk dat gebruikmaakt van de Tableau synoptique de l’histoire du monde. De oorspronkelijke kaart stamt uit de jaren negentig en is een schematische weergave van de wereldgeschiedenis van de afgelopen vijfduizend jaar, door de Fransman Louis-Henri Fournet. Dit type kaart is een culturele infografiek en toont de wereldgeschiedenis samengevat in een zigzaggende uitbreiding en verschrompeling van machtige regio’s. De x-as is een tijdlijn, de y-as definieert geografische gebieden. Tussen de assen, ingeklemd, stapelen culturen zich op in een kleurrijk mozaïek.
Het collectief nam een afdruk van deze kaart en markeerde met een bruine stift alles wat buiten de door hen gedefinieerde gebieden valt. In gelijkmatige verticale lijnen overtrokken ze zo meer dan driekwart van de kaart. De gebieden die ze via markering blokkeren, volgen grenzen zoals die op de kaart van Fournet werden getrokken. De lijnen snijden duidelijke grenzen tussen historische regio’s, waarbij continenten en soms ook landen bewust worden gesplitst in Slavisch en/of Tataars, of geen van beide. Onder deze bruin gemarkeerde Sharpie-laag blijven de namen van de gebieden leesbaar. Slavs and Tartars claimt op de Franstalige kaart zo de helft van Duitsland (met name gebieden van de inmiddels onbestaande Duitse Democratische Republiek), Tsjecho-Slowakije, Polen, de Sovjet-Unie, sommige delen van de Balkan, met name de helft van Hongarije, Joegoslavië, Albanië, Bulgarije, en verder een snipper van Irak, Iran, Afghanistan en Mongolië. Het collectief noemt dit de Histoire du Monde Slave et Tatar: tag jezelf op deze etnografische legpuzzel.
Voor wie dit alles te vermoeiend vindt, hangt er een andere geografische affiche. Deze poster is een zeefdruk met groene inkt en vermeldt: ‘You can take the Slav out of Bulgaria, Poland, Slovenia, Slovakia, Russia, Serbia, Montenegro, Belarus, Croatia, Bosnia and Herzegovina, Macedonia, Ukraine, and the Czech Republic, but you can’t take Bulgaria, Poland, Slovenia, Slovakia, Russia, Serbia, Montenegro, Belarus, Croatia, Bosnia and Herzegovina, Macedonia, Ukraine, and the Czech Republic out of a Slav.’ Een overzichtskaart van Slavische landen, hier samengevat in één zin. Tijdens een rondleiding op de openingsdag presenteerde het collectief deze vroege werken min of meer als manifesten voor hun praktijk, daarom hangen ze helemaal aan het begin van de tentoonstelling op een wand buiten de centrale ruimte. De poster is een bestseller in de online shop van het collectief, waarvan de identiteit bewust in nevelen gehuld blijft: ze vragen expliciet om in geschreven teksten geen namen of nationaliteiten van de leden te vermelden.
In de tentoonstelling hangen nog andere posters aan muren, met grappige slogans en beelden waarin culturele tradities op een ironische manier in elkaar worden geweven. Het collectief experimenteert in drukwerk uitvoerig met technieken, kleuren en materialen die passen bij de locatie waarin het werk zich bevindt. Sommige van de zeefdrukken, vaak gedrukt in neonkleuren en op metaalkleurig papier, spelen niet alleen met betekenissen, maar ook met verschillende kleuren en afwerkingen, vaak gebruikmakend van de negatieve ruimte in het drukproces en -werk.
Steeds weer overheerst eenzelfde lichte toon. Op een sokkel ligt een ‘boek-kebab’: referentieboeken zijn met een spies aan elkaar geprikt en worden gepresenteerd als een kunstobject op een hoge sokkel. Aan een nabije wand hangt een muziekpartituur van ‘She’s a Maniac’ uit Flashdance, bewerkt tot ‘She’s Armenian’. In glazen vitrines wordt een compact veelvoud van kleinere en grotere publicaties getoond. Aan een centrale wand hangt een behang van augurken met tepels. Er kan hier vaak gegrinnikt worden, maar de tentoonstelling werkt het best voor wie, zittend op de takht, de onderzoekspublicaties doorbladert die het collectief in vijftien jaar heeft gemaakt. Deze plek in het centrum is bewust gekozen. Hier kunnen de bezoekers zich volledig onderdompelen in het werk, bijvoorbeeld in Kidnapping Mountains, verhalen over de Kaukasusregio (‘het is van het grootste belang dat we onze fouten herhalen als een herinnering van toekomstige generaties aan de diepte van onze domheid’). Of Kirchängengerbanger, een reader over Johann Georg Hamann (‘Kant’s frenemy;), of Khhhhhhh, dat de medeklinkerklank [kh] verkent, ook geschreven als x, ח, ﺥ of қ…
Bij de rondleiding tijdens de opening werd uitgelegd dat het collectief met zijn ruime aandacht voor drukwerk de piramide van de kunstwereld wil omkeren: eerst de publicaties, dan het andere werk. De monografie die centraal geëtaleerd staat op de takht was daar enkel te zien uit kunsteconomische noodzaak, omdat de kunstmarkt nu eenmaal om zo’n boekwerk vraagt, zo verduidelijkten ze zelf. De andere, zeer diverse publicaties vormen het eigenlijke fundament van hun praktijk, met daarin steeds aandacht voor zeer specifieke culturele en linguïstische ervaringen. Terwijl het collectief culturen vermengt, laat het de gehanteerde vormentalen intact: in het drukwerk versmelten schrijfsystemen, beelden en referenties, maar ze fuseren niet.
• Slavs and Tatars. Лук Бук (Look Book), tot 2 oktober, Frans Masereel Centrum, Masereeldijk 5, Kasterlee.
