width and height should be displayed here dynamically

Thomas Ruff en de architectuur

De door de Krefelder Kunstmuseen voor tentoonstellingen gebruikte Mies van der Rohe-villa’s Haus Lange en Haus Esters zijn na een grondige restauratie weer geopend. Met zijn expositie l.m.v.d.r. heeft Thomas Ruff het werk van Mies zelf tot uitgangspunt genomen: behalve de twee naast elkaar gelegen Essense baksteenvilla’s staan de Villa Tugendhat in Brno (Tsjechië) en het beroemde Barcelona-paviljoen centraal. De getoonde werken van Ruff vallen globaal uiteen in twee groepen: enerzijds kleurenfoto’s op merendeels groot formaat die een enkele keer zichtbaar (en vermoedelijk vaak onzichtbaar) digitaal zijn gemanipuleerd, en anderzijds stereoscopische foto’s in witte minimalistische dozen. Terwijl de ingelijste foto’s aan de muren als hedendaagse kunstfotografie kunnen worden beschouwd, vergen de stereografieën een wat ongebruikelijke actie van de kijker: de neus moet midden op de glasplaat worden gedrukt die de witte dozen bovenaan afdekt, teneinde de twee foto’s tot één driedimensionaal beeld te laten versmelten. Zoals gebruikelijk bij stereoscopische foto’s resulteert dit in een hyperreëel coulissenlandschap waaruit elk spoor van lucht en leven is verdwenen.

In feite wordt Mies van der Rohes werk hier in drie ruimtelijke modi gepresenteerd: de reële ruimtes van de villa’s, de gedetailleerde, uitermate rijke tweedimensionale weergave van de gebouwen op de foto’s, en de hyperreële, pseudo-driedimensionale ruimtelijkheid van de stereografieën.

Door het gebruik van stereografieën (niet de eerste keer in zijn oeuvre) maakt Ruff duidelijk dat zijn werk niet zomaar een voortzetting is van de ‘objectieve’ traditie van Bernd en Hilla Becher, en hun historische referentiepunten zoals August Sander en Albert Renger-Patzsch. De stereografieën grijpen immers terug naar een vorm van fotografie die in de tweede helft van de negentiende eeuw ongekend populair was, maar door twintigste-eeuwse fotografen en theoretici werd genegeerd. Deze negentiende-eeuwse vorm van virtuele realiteit was een impliciete bedreiging voor de objectivistische pretenties van bijvoorbeeld het werk van Renger-Patzsch. De stereoscopie voegde immers aan de fotografie een derde dimensie toe, en wees er zo op dat het oog in de luren kan worden gelegd. Stereoscopie is de apotheose van de schijn in een kunstvorm – de fotografie – die voortdurend door de ideologie van het realisme in dienst werd genomen. Een andersoortig werk van Ruff op deze expositie kan eveneens als een kritische dialoog met de erfenis van de ‘objectieve’ fotografie worden gelezen. Met een grote print van een fotomontage die Haus Lange en Haus Esters uit diverse hoeken toont refereert Ruff aan avantgardistische praktijken uit de jaren twintig, die het realisme van de fotografie door middel van de montage ondergeschikt wilden maken aan de geest – een verlangen dat in het digitale tijdperk zijn vervulling lijkt te vinden, zij het los van enige utopische dimensie.

De tentoonstelling in Krefeld gebruikt stereoscopie als een soort interface tussen fotografie en architectuur: de fotografie krijgt een virtuele derde dimensie, wat ons er indirect aan herinnert dat de derde dimensie van het oog altijd een illusie is, een vorm van biologische stereoscopie die wij als natuurlijk ervaren. Bij de in maart vorig jaar voltooide bibliotheek van de Fachhochschule van Eberswalde (nabij Berlijn), een samenwerkingsproject van Ruff en de Zwitserse architecten Herzog & de Meuron, gebeurde zowat het omgekeerde. De architectuur werd er als plat vlak en als beelddrager gebruikt. Het gebouw is een onspectaculaire rechthoekige doos, met slechts aan één zijde wat uitstekende onderdelen: een ingangspartij en een glazen gang die de nieuwbouw met een ouder gebouw verbindt. De gevels worden verder gearticuleerd door drie doorlopende, horizontale reeksen ramen die een soort friezen vormen; in de wandvakken  tussen deze friezen zitten met onderbrekingen ook nog andere, kleinere ramen. Uitgenomen deze kleine ramen, die als donkere gaten in de gevels zitten, is de gehele wand door Ruff met foto’s bedrukt. Daarbij wordt per horizontale (glazen of stenen) muurstrook steeds één foto eindeloos herhaald. Is de drager steen, dan zijn de gerasterde foto’s in reliëf in het oppervlak geëtst. Ruff heeft deze foto’s niet speciaal gemaakt, maar in de loop der jaren verzameld; het zijn appropriations waarvan de selectie en rangschikking zoals bij de Atlas van Gerhard Richter niet direct aan een herkenbare systematiek lijkt te beantwoorden. Een foto van vechtende kevers kan men associëren met het even verderop gelegen instituut voor entomologie; enkele andere foto’s kunnen in verband gebracht worden met het onderwijs aan de Fachhochschule Eberswalde (natuur en landbouw), terwijl weer andere beelden refereren aan de Duitse geschiedenis of de moderne architectuur (een foto van een Bauhaus-Versuchshaus in Weimar). Dit beeldensemble gehoorzaamt aan een solipsistische logica, die niets gemeen heeft met de logica van de kranten waaruit de beelden werden gehaald. De privé-knipsels van Ruff worden op een andere manier terug openbaar gemaakt; ze krijgen zelfs architectonische vorm.

De bibliotheek van de Fachhochschule Eberswalde is architectuur in tijden van beeldcultuur: een ontmoeting van architectuur en fotografie ergens tussen twee en drie dimensies.

 

• l.m.v.d.r. van Thomas Ruff is tot 17 september te zien in Haus Lange en Haus Esters, Wilhelmshofallee 91-97, 47798 Krefeld (02151/77.00.44). De nieuwbouw van de bibliotheek van de Fachhochschule Eberswalde ligt aan de Friedrich-Ebert-Strasse in Eberswalde (nabij Berlijn).