Tobias Rehberger
Sinds enkele jaren maakt de jonge Duitse kunstenaar Tobias Rehberger modieus ogende gebruiksvoorwerpen en interieurs, zoals tafels, stoelen, zit- en leeshoeken. Met hun afgeronde vormen en bonte kleuren sluiten ze perfect aan bij de sixties-hype die de designmarkt momenteel beheerst. Vandaag staan de humaniserende intenties van ontwerpers als Verner Panton, Joe Colombo of Olivier Mourgue echter niet meer centraal. De huidige design laat zich vooral inspireren door de sfeer van de domestic landscapes uit de jaren zestig, die baden in een ambiance van comfort, relaxatie en ideologievrije consumptie. Bovendien presenteert Rehberger zijn objecten volgens het beproefde tentoonstellingsmodel in musea of galeries. Dit model maakt abstractie van de historische, socio-culturele context van de objecten, en toont vormgeving als exponent van een universele esthetica. Modernistische presentatietechnieken, afkomstig uit de beeldende kunsten, demonstreren de tijdeloze schoonheid van de meest mondaine gebruiksvoorwerpen.
Ondanks design-achtige look en modernistische presentatie, staat er bij de werken van Rehberger echter meer dan schoonheid of commercie op het spel. Op een berekende, humoristische manier becommentarieert hij het gebruiksvoorwerp als drager van persoonlijke betekenissen, en analyseert hij de rol van de vormgever daarin. Terwijl gebruiksvoorwerpen doorgaans pas een intieme connotatie krijgen doordat men ze gebruikt, wil Rehberger die betekenis reeds in de productie van het voorwerp integreren. Daarom gaat hij in zijn werkproces uit van participatiemodellen. In een eerste mogelijk scenario worden mensen gevraagd om volgens de richtlijnen van de kunstenaar bepaalde handelingen uit te voeren. In een ander model geeft Rehberger gebruiksobjecten vorm op basis van omschrijvingen van individuele verlangens. In een derde scenario ontwerpt hij voorwerpen naar de identiteit van specifieke personen. Elk werk dat op basis van deze participatiemodellen vorm krijgt, bevat in zekere zin een vertaling van persoonlijke betekenissen, en resulteert dan ook in een soort ‘portret’. Dit proces van het portretteren aan de hand van objecten, vormt het centrale thema van de solo-tentoonstelling Seascapes and other portraits van Tobias Rehberger in het FRAC Nord-Pas de Calais in Dunkerque.
Voor Vasenportraits ontwierp Rehberger voor elk van de kunstenaars verbonden aan zijn galerie in Berlijn, inclusief zichzelf, een vaas. Op de dag van de vernissage werd aan alle geportretteerden gevraagd een boeket bloemen mee te brengen dat zou kunnen fungeren als een representatie van henzelf. Een selectie uit de kleurige verzameling vazen met ruikers die hieruit resulteerde – en die ondertussen werd uitgebreid – wordt in het FRAC gepresenteerd als een groepsportret. De vazen met namen als Jorge Pardo, Sharon Lockhart, Rirkrit Tiravanija,… suggereren een essentiële verwantschap met de geportretteerde kunstenaar of zijn werk, temeer omdat de personen in kwestie bij de productie betrokken waren. Toch is het onmogelijk om, zelfs met een grondige kennis van het werk van bijvoorbeeld Jorge Pardo, de hem voorstellende vaas aan te duiden. Wat de vazen tot portret moet maken, ontglipt de toeschouwer. Doordat het om voor het galeriepubliek gekende personen gaat, komt dit betekenisverlies aan het licht. Zoals een individu aan een gebruiksobject een intieme waarde kan toekennen, zonder dat buitenstaanders die uit het voorwerp kunnen afleiden, blijven de geportretteerden in het werk van Rehberger steeds onbekenden.
De gebruiksobjecten van Rehberger zijn portretten in die zin dat ze de neerslag vormen van de persoonlijke projecties van zowel de geportretteerde als diegene die portretteert. Dat beide betrokkenen hierbij een evenwaardige rol spelen, blijkt uit het werk Smoking, talking, drinking uit de serie Fragments of their Pleasant Spaces (in my fashionable version). Hiervoor vroeg Rehberger aan een aantal vrienden om hun idee van een meditatieve, huiselijke situatie te beschrijven. Op basis van deze omschrijvingen realiseerde Rehberger, volgens zijn eigen interpretatie, een reeks meubelensembles. Van het werk Smoking, talking, drinking zijn in het FRAC twee versies te zien, uit 1996 en 1999. Beiden bestaan uit een zithoek voor drie mensen, maar hebben een duidelijk verschillende look. Rehberger lijkt hiermee te verwijzen naar de veranderlijkheid van de esthetische norm of naar de impact van de mode op de uiteindelijke vormgeving van een object. Veel nadrukkelijker echter wijst het dubbele werk op de evolutie in de persoonlijke perceptie en interpretatie van diegene die portretteert of vormgeeft, een verandering die er uiteindelijk voor zorgt dat een portret steeds ànders zal zijn.
Het personaliseren van gebruiksvoorwerpen is een strategie die ook in de designmarketing wordt gebruikt. IKEA-meubelen bijvoorbeeld worden met persoonsnamen benoemd en lijken, door deze fictieve belofte van een individuele geschiedenis of verhaal, plots tweemaal zo aantrekkelijk. Rehberger doet met zijn gebruiksvoorwerpen gelijkaardige beloftes, maar door de verleidingskracht van zijn ‘persoonlijke’ objecten zet hij ook aan tot reflectie over zulke strategieën.
• De tentoonstelling Seascapes and other portraits van Tobias Rehberger toont voorts Suggestions from the visitors of the shows #74 and #75, initieel gerealiseerd voor het Portikus in Frankfurt am Main, en Seascapes, een podium annex kleedhokje voorzien van waterbaden op de temperatuur van enkele wereldzeeën. Nog tot 30 september in het FRAC Nord-Pas de Calais, Avenue de Rosendaël 930, 59240 Dunkerque (03.28.63.63.13).
