VB (Slaap goed, Peter Vandermeersch)

14 januari 2004. Het Vlaams Parlement komt in plenaire zitting bijeen om te stemmen over een voorstel van decreet dat de kieskringen wijzigt. SP.A, Spirit en VLD zijn vóór provinciale kieskringen, CD&V is tegen. Groen! kan zich niet vinden in de manier waarop dit voorstel van decreet tot stand is gekomen. De partij heeft vooral problemen met een wetsvoorstel dat terzelfder tijd – maar in een andere assemblee: het federale parlement – ter stemming voorligt: de invoering van een kiesdrempel van 5%. Groen! onthoudt zich bij de stemming in het Vlaams Parlement, maar het decreet raakt wel goedgekeurd dankzij de stemmen van de partij waarmee geen enkele andere partij wil samenwerken: het Vlaams Blok [VB].

Het dagblad De Standaard zit op de eerste rij. De reporters Bart Dobbelaere en Anja Otte schrijven: “Geysels krijgt het slotwoord en waarschuwt dat de democratische fracties toelaten dat extreem-rechts bepaalt hoe de verkiezingen worden georganiseerd en dat extreem-rechts ervoor kan zorgen dat kleine democratische partijen verdwijnen. ‘Als u dat stemt, slaap goed’.”

De dagen nadien staan de kolommen van De Standaard bol van de commentaren op wat is geschied. Is het cordon sanitaire doorbroken of niet? Jos Geysels van Groen! vindt van wel, en wordt daarin gevolgd door Filip Dewinter van het VB. De overige partijen kijken de andere kant op. In talloze achtergrondstukken, interviews en columns worden de argumenten pro en contra afgewogen. Op vakkundige, transparante en gedreven wijze worden analyse en opiniëring aan elkaar geknoopt. Het is 14 januari, het jaar 2004 is nog maar pas begonnen. Het Hof van Beroep van Gent heeft de VB-vzw’s nog niet voor racisme veroordeeld. De Vlaamse verkiezingen hebben nog niet plaatsgevonden. Het Hof van Cassatie heeft het verdict van het Hof van Beroep van Gent nog niet bevestigd. Over het VB en over het cordon sanitaire wordt nog in puriteinse termen gedacht en geschreven.

Het is ook de tijd waarin Peter Vandermeersch, hoofdredacteur van De Standaard, gevierd wordt omdat hij vijf jaar aan het hoofd van de krant staat. “Een krant wordt elke ochtend opnieuw, in ons geval 303 dagen per jaar, uitgevonden. Dat geeft ons een fantastische kans om constant te evalueren en te evolueren”, schrijft hij. ‘Kwalitatieve journalistiek’ omschrijft hij onder andere als ‘bescheiden’: “Omdat de waarheid doorgaans complex is en de kennis en de middelen beperkt, beseft de journalist dat hij veelal slechts een stuk van de waarheid kent. Daarom ook worden fouten rechtgezet, onvolledigheden aangevuld.”

Laten we eens kijken hoe De Standaard – of beter: Peter Vandermeersch – geëvolueerd is in 2004. Zoals Vandermeersch opmerkt, wordt De Standaard dagelijks uitgevonden. Een bijzondere uitvinding betreft de krant van 26 maart 2004. Op de opiniepagina’s is op die dag het stuk De circusleeuw klauwt niet te lezen van iemand die Marie-Rose Morel heet en die geïntroduceerd wordt als deelnemer aan de federale verkiezingen in 2003 “op de tweede plaats van de N-VA- senaatslijst”. De eerste zin van Marie-Rose Morel vat meteen het hele stuk samen: “Hebben we wel de wil om het Vlaams Blok opnieuw te evalueren en te kiezen voor een echt Vlaams beleid?” Een retorische vraag. Morel houdt een hartstochtelijk pleidooi voor de opheffing van het cordon sanitaire: “De bokshandschoen maakte plaats voor een uitgestoken hand van de voorzitter. Publiekelijk werd er afstand genomen van de punten die ons tegen de borst stootten. Het Vlaams Blok werd volwassen en lijkt bereid de spelregels voor een coalitiedeelname te respecteren.” Het stuk van Morel lijkt haast een liefdesverklaring, gericht aan het VB. Enkele dagen later wordt duidelijk dat Morels opiniebijdrage méér is dan een pleidooi voor de opheffing van het cordon sanitaire, méér zelfs dan een liefdesverklaring aan het VB. Marie-Rose Morel maakt amper acht dagen later bekend dat ze op een VB-lijst deelneemt aan de Vlaamse verkiezingen. Deze twee feiten – de opiniebijdrage van Morel en haar overstap van de N-VA naar het VB – roepen vele vragen op. Dat de opiniepagina’s van De Standaard vrij toegankelijk zijn voor iemand die met flutargumenten oproept om het cordon sanitaire op te heffen, wekt op zich reeds grote verbazing. De enige nieuwswaarde is dat die oproep komt van iemand van de N-VA. Maar precies dat blijkt enkele dagen later niet meer het geval te zijn! Onaanvaardbaar is evenwel dat naar aanleiding van de overstap van Morel naar het VB door diezelfde krant niet wordt teruggeblikt op Morels eerdere opiniebijdrage. Nergens wordt de rol van de krant – die ze door Morel en het VB heeft toegespeeld gekregen – in vraag gesteld. Er is nochtans een fout gebeurd, waarom wordt dit niet rechtgezet? Als De Standaard wel op deze kwestie was ingegaan, dan had de krant aan het licht kunnen brengen dat het VB geen politieke partij is als een andere. Het VB, en Morel in persoon, hebben gebruikgemaakt van een perfide techniek om aan politieke stemmingmakerij te doen. Als Morel zich al op 26 maart en niet pas op 3 april had geout als VB’er, dan was haar opiniebijdrage eenvoudigweg niet verschenen, want De Standaard weigerde om stukken van VB’ers te publiceren. Dat verbod hebben het VB en Morel kunnen omzeilen, en die gemene list toont klaar en duidelijk dat het VB geen gewone partij is. Anders dan de democratische partijen doet het VB steeds op een achterbakse wijze aan politiek. Het VB corrumpeert de politiek. Dat zou De Standaard haarfijn hebben kunnen aantonen, als ze de transfer van Morel van de N-VA naar het VB had doorgelicht.

Nog in dezelfde maand, op 21 april, bevindt het Gentse Hof van Beroep de drie vzw’s van het VB schuldig aan racisme. De Standaard-redacteurs Bart Dobbelaere en Bart Brinckman stellen twee dagen later: “Het cordon sanitaire komt ongetwijfeld versterkt uit het arrest van woensdag. Wie nog twijfelde aan dat cordon, weet nu klaar en duidelijk dat het Vlaams Blok een racistische partij is.” De hoofdredacteur volgt zijn twee journalisten. Op 23 april meldt Peter Vandermeersch dat De Standaard zijn koers niet wijzigt: “We weigeren advertenties. We geven geen vrije tribunes. We doen wel interviews. De rechter zegt dat die partij de waarden van onze democratie aantast. Wel, net daarom moet je er intensief over praten.” Vandermeersch, en de rest van het De Standaard-team, voegen de daad bij het woord. Over het VB volgt de ene analyse na de andere. Op 14 juni ontlokt de verkiezingsoverwinning van het VB de volgende commentaar aan de hoofdredacteur: “De Vlaamse verkiezingen werden gewonnen door een partij die veroordeeld is voor racisme. Door een partij waarvan de mandatarissen de jongste weken in staat van beschuldiging werden gesteld voor moord, drugshandel en slagen en verwondingen. Door een partij waarvan amper vier van de 22 parlementsleden tijdens de voorbije regeerperiode ernstig werk verrichtten in het Vlaams Parlement. Maar dat alles kan die partij niet deren. Integendeel.” En hij besluit: “De andere partijen moeten weten dat een coalitie met een racistische partij het laatste is wat Vlaanderen nodig heeft.” Duidelijke taal, een helder standpunt, volledig in de lijn van het beleid dat de krant al lange tijd voert ten aanzien van het VB.

Minder dan een half jaar later, op 11 september, gebeurt evenwel het tot dan toe ondenkbare: Filip Dewinter levert een bijdrage aan de opiniepagina’s van De Standaard. De titel: “Vlaams Blok verrijst als een feniks uit zijn as”. Moest Marie-Rose Morel haar ‘mening’ nog op valselijke wijze binnensmokkelen, De Standaard rolt nu gewoon de rode loper uit voor het VB-kopstuk. Wat is de opinie van Filip Dewinter? “Op 13 juni 2004 behaalde het Vlaams Blok 981.587 stemmen. Net geen 25 procent van de Vlaamse kiezers gaven hun vertrouwen aan een partij die amper enkele maanden voordien veroordeeld werd wegens racisme. De gemiddelde Vlaming pikte het niet dat een politieke partij die niet klein te krijgen was via de stembus, gepakt werd via de rechtbank. Op 13 juni werd het Vlaams Blok vrijgesproken door de kiezer!” Merk eerst op dat Dewinter 25% van de kiezers gelijkstelt met ‘de gemiddelde Vlaming’. En noteer vervolgens dat Dewinter niet wil weten van de scheiding der machten. Het is duidelijk wat de oogmerken van Dewinter zijn, maar wat is de bedoeling van De Standaard? We weten toch dat Filip Dewinter een extreme populist is of een populistische extremist? Waarom moeten de kolommen van De Standaard hiervoor worden vrijgemaakt? En de belangrijkste vraag: waarom wijkt De Standaard plots – en zonder opgaaf van redenen – af van het eerdere, expliciet verkondigde principe dat aan het VB geen vrije tribunes worden verleend? Wat is er eigenlijk veranderd sinds 23 april, de datum waarop Vandermeersch uitdrukkelijk stelde dat De Standaard geen spreekgestoelte is voor VB’ers? Op 11 september 2004 is er bij mijn weten niets veranderd: het VB is veroordeeld voor racisme en heeft een verkiezingsoverwinning geboekt waarna het VB zelf verkozen heeft om te verzaken aan het initiatiefrecht om een Vlaamse regering te vormen. Dit laatste wordt al te licht over het hoofd gezien: niemand wil met het VB in zee, maar het omgekeerde is eveneens waar. De vraag blijft dezelfde: wat is er gebeurd dat De Standaard heeft doen besluiten om Filip Dewinter een vrije tribune te geven? Ik kan hiervoor geen redenen bedenken. Een toeval of een accident de parcours is Dewinters bijdrage aan De Standaard evenwel niet. Twee dagen nadien, op 13 september, besluit de hoofdredacteur zijn editoriaal met de woorden dat het “Vlaams Blok (straks Vlaamse Liga?) langzaam maar zeker een ‘gewone’ partij wordt”. Een ‘gewone’ partij? Vandermeersch komt tot dit ‘ongewone’ besluit omdat twee VB-parlementsleden, Filip Dewinter en Filip De Man, gesteggeld hebben op de televisie over de naamswijziging van het VB.

De laatste episode in de kroniek van de evoluties van Vandermeersch ten aanzien van het VB wordt geschreven midden november. Het Hof van Cassatie bevestigt de uitspraak van het Hof van Beroep van Gent. Procedureel is de uitspraak van het Hof van Beroep correct tot stand gekomen: de drie VB-vzw’s worden gebrandmerkt als racistisch. Vervolgens doopt het VB zich om tot Vlaams Belang [VB]. Op 15 november wordt de transformatie formeel voltrokken. Gerolf Annemans haalt op het herstichtingscongres uit naar rechters en advocaten: “De namen van alle juridische hoofdrolspelers uit dat proces staan voorgoed in het geheugen van déze jurist gegrift: ze zijn gewaarschuwd… Dat zullen dit [sic], tot aan het einde van onze dagen, nooit vergeten.” Dreigende taal, gericht aan alle betrokkenen bij het proces. In de maandagkrant van De Standaard, de dag na het congres, is het echter vruchteloos zoeken naar de uitspraken van Annemans. Er wordt geen melding van gemaakt en er wordt geen commentaar op geleverd. Is wat Annemans heeft gezegd ‘normaal’ of ‘gezond’? Om hierop een begin van een antwoord te krijgen moet de lezer van De Standaard wachten tot 16 november. De Standaard besteedt dan aandacht aan de reacties op de uitspraken van Annemans. Neen, op 15 november worden er weliswaar 2.205 woorden besteed aan het VB, maar geen letter aan Annemans’ dreigement.

Ook de hoofdredacteur doet een duit in het zakje, in de krant van 15 november. Alleen de titel al spreekt boekdelen: “Normaal en gezond politiek landschap”. Handelt dit artikel wel over België? Jawel, dit is Vandermeersch’ omschrijving van het Belgische, of beter, het Vlaamse politieke landschap: “Op die manier evolueert, na pakweg twee decennia, Vlaanderen opnieuw naar een normaal en gezond politiek landschap, met een linkervleugel, een centrum en een rechtervleugel. In dat landschap zal de discussie over een cordon sanitaire nog even opflakkeren en daarna overbodig worden. Omdat in een normaal politiek landschap met normale partijen normale coalities worden gesloten. Zal het Belang aan die coalities kunnen deelnemen? Dat hangt af van hun bereidheid om compromissen te sluiten en constructief mee te bouwen aan een betere samenleving.” Ik moet opnieuw dezelfde vraag stellen: waarom heeft Peter Vandermeersch zijn standpunt herzien? Op 14 juni, na de verkiezingen voor het Vlaams Parlement, stelt hij nog dat een coalitie met een racistische partij moet worden uitgesloten; op 15 november is Vlaanderen volgens hem naar een normaal en gezond politiek landschap geëvolueerd. Wat is er in godsnaam gebeurd dat ik over het hoofd heb gezien? Ik zou het niet weten. Ik weet wel dat Vandermeersch in dat bewuste weekend van 13 en 14 november het dreigement van Annemans niet heeft gehoord. Ik weet ook dat het Hof van Cassatie de uitspraak van het Hof van Beroep heeft bevestigd. Het VB heeft vervolgens een nieuwe beginselverklaring geschreven die op juridische gronden niet als racistisch zou kunnen worden gekwalificeerd, maar talrijke VB-leden zijn daarnaast dezelfde haatdragende boodschappen blijven verspreiden. Zelfs als Vandermeersch enkel zijn eigen krant zou lezen, dan zouden hem talloze voorbeelden van het weerzinwekkende ideeëngoed van het VB zijn opgevallen. Op 6 november schrijft Bart Sturtewagen: “Dat de partijleiding, om de interne spanningen op te vangen, blijft beweren dat de essentie van de boodschap behouden blijft, is een dubbelzinnigheid die zich tegen haar keert. Dat geen van de topfiguren die de oude lijn belichamen een stap terugzet, is ook een zwakte van de nieuwe strategie.” Op 13 november formuleert Dewinter het als volgt: “Vergis u niet, ‘eigen volk eerst’ blijft ons leitmotiv. 27 jaar lang is dat ons uitgangspunt geweest, en dat zal zo blijven.” Vandermeersch citeert zelf de hallucinante uitspraak van Annemans dat het VB “vuil genoeg blijft om aantrekkelijk te zijn voor het volk”, maar toch acht Vandermeersch het niet onwaarschijnlijk dat het VB een constructieve rol wil spelen. Onbegrijpelijk en volstrekt naïef. Het VB is geen ‘normale’ partij, zij wil dat ook niet zijn en evenmin worden. Alle uitspraken van de VB-kopstukken wijzen in die richting. Hoe komt het dat Vandermeersch dat niet wil weten?

Op 16 november meldt De Standaard dat “de omvorming van Vlaams Blok naar Vlaams Belang ondersteund wordt door een grote reclamecampagne”. Een aantal uitgevers hebben de advertentie al op maandag 15 november toegestuurd gekregen en het Antwerps Reclamebureau, dat door het VB onder de arm is genomen, wacht op antwoord. Commercieel directeur Hans De Rore wordt aan het woord gelaten: “Wij hebben nog geen beslissing genomen. Er is een nieuwe situatie en we moeten ons daarover beraden.”

De VUM, uitgever van De Standaard, beslist vervolgens in stilte om over te gaan tot een commerciële samenwerking met het VB. In de weekendeditie van 20 en 21 november verschijnt de eerste VB-advertentie in De Standaard, heel symbolisch op de pagina’s van de sectie Economie en Financiën. De Standaard heeft hiervoor geen uitleg verschaft – wat ze wél deed toen ze boodschappen en advertenties van het VB weigerde. We moeten het met de woorden van de commercieel directeur stellen, namelijk dat er een ‘nieuwe situatie’ is. Het klopt dat er in 2004 een ‘nieuwe situatie’ is. Voor het eerst heeft een rechter geoordeeld dat het VB racistisch is. Uit noodzaak heeft het VB zich vervolgens omgedoopt en is de beginselverklaring van het VB herschreven.

Voor duiding over de nieuwe koers moeten we een andere krant raadplegen, De Morgen van 26 november. Ondervraagd over de beslissing van de VUM om advertenties van het VB te plaatsen, spreekt Vandermeersch de volgende verbijsterende woorden uit: “Wat onze redactie betreft heb ik kort na 13 juni al beslist om het Vlaams Blok, nu Vlaams Belang, te behandelen zoals elke andere partij. Sommige punten van Groen! zijn extreem-links, maar daarom weigeren we die partij toch ook niet? Of we het Vlaams Belang zonder zijn programma te kennen met deze aanpak legitimeren? Dat weet ik niet. In de beginselverklaring vind ik alleszins geen graten.” Deze verklaring is schokkend. Vandermeersch stelt dat hij al kort na de Vlaamse verkiezingen tot een andere inschatting van het VB was gekomen, terwijl het VB haar beginselverklaring pas op 6 november heeft bijgesteld. Dat hij sommige standpunten van Groen! als extreem-links kwalificeert, maakt duidelijk tot welke intellectuele oneerlijkheid de plaatsing van de advertenties van het VB aanleiding geeft.

Of het VB met die nieuwe beginselverklaring veranderd is, laat de partij zelf in het midden. Keer op keer wordt een dubbelzinnige boodschap uitgezonden: “De uitgangspunten blijven dezelfde: het Vlaamse belang en het eigen volk eerst”. Het VB legt de keuze simpelweg bij diegene die er een antwoord op wil geven. “De biologen zijn er ook niet uit of een rups en een vlinder hetzelfde dier is”, aldus VB-voorzitter Frank Vanhecke. Het is een ongelofelijk perverse demarche van het VB om niet zelf een duidelijke keuze te maken. De keuze wordt bij de anderen gelegd: de kiezers, de opiniemakers en de mogelijke politieke partners. Het VB brengt iedereen in de positie om te bepalen wat het VB is: rechts, rechts-conservatief of extreem-rechts en racistisch. Het VB kan immers alleen maar verliezen als het heel duidelijk zegt waar het nu voor staat. Zo’n houding van een politieke partij is ‘niet normaal’, ‘niet gewoon’ en ‘niet gezond’. Peter Vandermeersch en de VUM hebben echter hun keuze gemaakt. Zonder verklaringen in de eigen krant, maar bewust en expliciet in een ander dagblad. Hun keuze is fout. Ze is naïef. Ze wijst op een verkeerde inschatting van wat het VB is en doet. Op het moment dat Vandermeersch zijn keuze maakt, verzaakt hij bovendien aan de aan hem gestelde opdracht: het duiden van de actualiteit. Door zijn stilzwijgen over het Annemans-incident – en daartegenover het normaliseren van het VB – heeft Vandermeersch’ geloofwaardigheid om kritisch de actualiteit te duiden onherstelbare schade opgelopen.