Boeken (1)

Het boek is niet verdwenen – integendeel. Wie is er niet bezig met een boek te maken, van kok tot kunstenaar, van voetballer tot volksvertegenwoordiger? Publiceren is no big deal, en het gebeurt onafgebroken. Het ‘hagelmodel’ dat grote uitgeverijen aan het begin van deze eeuw hanteerden – zoveel mogelijk uitgeven, in de hoop dat je met een paar boeken ‘raak’ schiet – is verlaten. Nu is het aantal geweerlopen vermenigvuldigd, en bestaan er steeds meer kleine uitgeverijen, die een beperkter gebied bestrijken, zowel wat betreft lezers, auteurs als onderwerpen. Paradoxaal genoeg zijn het auteurs zonder eigenschappen die voor een algemeen publiek willen schrijven wier werk met moeite uitgegeven raakt. Zijn er enkel nog niches?

Twintig jaar geleden werd, binnen het ‘segment’ van het ‘kunstboek’ in Nederland, uitgeverij Valiz opgericht door Astrid Vorstermans. Samen met Pia Pol stelde zij een jubileumpublicatie samen, Toekomstboek(en). In meer dan honderd bijdragen van onder anderen kunstenaars, auteurs en docenten wordt een antwoord geformuleerd op de vraag ‘Wat is de toekomst van het boek?’ Over bijna alle teksten hangt, begrijpelijkerwijze, de schaduw van internet en het scherm. Niet alleen het publieke domein is versplinterd, ook de private aandacht van elk individu is mee gefragmenteerd. Eén apologie van het boek wordt geformuleerd door Mieke Bal: ‘Boeken lezen biedt iets wat lezen op het scherm niet biedt: samenhang, en dat leidt tot concentratie.’ Geert Lovink suggereert dat het boek in het tijdperk van het web kan en moet muteren: ‘Tegen het romantische gebaar om het boek te redden als een historisch menselijk project, kan het ‘ongebonden’ boek geplaatst worden, als onderdeel van een digitale media-ecologie waarin een wilde en vloeibare almanak wordt samengesteld uit gedistribueerde inhoud.’ En Rudi Laermans zet nog een stap verder: ‘In 2060 is het boek een grenzeloos universum met n+1 dimensies. Het ontstaat zomaar, zelfversterkend en zonder intentie, als een gerucht dat pardoes de wereld binnenvalt. Het verkruimelt, zomaar, omdat er plots niemand nog iets te melden heeft.’

Wat zelden aan bod komt in Toekomstboek(en) is de receptie van boeken, hoewel Pascal Gielen het heeft over ‘de verpletterende verantwoordelijkheid om een boek te leren lezen’. In dit en in het volgende nummer van De Witte Raaf wordt een van de historische bestaansredenen van het tijdschrift als genre eer bewezen: in alle bescheidenheid toegeven dat boeken belangrijker zijn, en dat het de verantwoordelijkheid van wegwerpbladen is om meer duurzame publicaties te recenseren. Zoals Mallarmé ooit schreef dat alles ter wereld bestaat om uit te monden in een boek, zo bestaat een boek om uit te monden in een bespreking. Uit het schier oneindige aantal boeken dat de voorbije jaren is gepubliceerd in de Lage Landen, door auteurs uit deze regio, of met Belgische en Nederlandse kunstenaars als onderwerp, zijn er een handvol exemplaren gekozen. De selectie werd in de meeste gevallen bepaald door de bereidwilligheid van recensenten, die het vaak te druk hebben met hun eigen boeken om ook nog andermans werk te lezen.

Christophe Van Gerrewey

• Pia Pol, Astrid Vorstermans (red.), Toekomstboek(en). Over (kunst)publicaties en uitgeven, Amsterdam, Valiz, ISBN 9789493246270.