Totale participatie

In onze mythische mediawerkelijkheid moet iedereen participeren. Oorlogsfilms bereiden ons voor op een oorlog die vervolgens – live op alle tv-zenders – weer als oorlogsfilm gaat functioneren. Tussen de bedrijven door spelen we computergames die een roesachtige opwinding creëren; uit de afstandelijke observator wordt een actieve deelnemer gekneed. Marshall McLuhan orakelde in de jaren zestig dat elektronische media zoals televisie de overgang inluidden naar een neoprimitieve, tribale cultuur, waarin fysieke participatie iedere distantie zou verdringen. De moderne beschaving, die met haar rationele oriëntatie eenzijdig werd gedomineerd door het schrift en de boekdrukkunst en die het oog privilegieerde boven andere zintuigen, had haar langste tijd gehad. Inmiddels is de ruimte voor rationele overwegingen en reflectie inderdaad schaarser geworden; kritische distantie lijkt niet gewenst in een wereld waarin iedereen is gemobiliseerd.

Fluxuskunstenaars die met McLuhan dweepten, zagen het museum als een product van het afstandelijke en visueel georiënteerde moderne tijdperk. Het zou moeten worden weggevaagd ten gunste van een speelsere en levende cultuur van onderdompeling en participatie. Ook vandaag nog wordt het museum routinematig verweten dat het zich afsluit voor ‘het leven’. Zoals Wouter Davidts en Frank Vande Veire in dit nummer van De Witte Raaf betogen, verhult de verheerlijking van ‘het leven’ dat kunst altijd al op een decontextualisering berust, en dus een afstand schept tot haar omgeving. Als abstraheringsmachine verschilt het museum niet wezenlijk van andere media. Maar wat gebeurt er wanneer de decontextualiserende media zelf een dermate dichte, verwarrende en suggestieve context scheppen dat er nauwelijks nog ruimte is om een stap terug te doen? De risico’s van de cultuur van totale participatie en totale mobilisatie worden elke dag evidenter. Gelukkig kunnen we onze bange vermoedens altijd nog van ons afdansen tijdens de Museumnacht.

Sven Lütticken