nr153
september-oktober 2011

Archeologie van de computer

Amper drie decennia geleden drong de computer onze huiskamers binnen en toch kunnen we ons het leven zonder computer niet meer voorstellen. Dit nummer gaat over het moment – ergens in de tweede helft van de jaren 80 – dat ‘iedereen’ computers begon te gebruiken. Twee teksten – een soort ‘wat voorafging’ – dalen dieper af in de tijd. Via het verhaal van computerpionier Alan Turing maakt Friedrich Kittler duidelijk dat de computer wortelt in de oorlogsindustrie. Gijs van Oenen bespreekt een recente documentaire van Adam Curtis die in All Watched Over by Machines of Loving Grace betoogt dat wij naar de wereld en naar onszelf in cybernetische metaforen zijn gaan kijken. We hebben onszelf in de ban van de computer geslagen!

De opkomst van de computer ging met talloze beloftes gepaard. Daniël Robberechts herinnert ons aan enkele ervan in zijn eerste digitale dagboeknotities uit 1986-1987. Een ervan is de hoop op totale experimentele vrijheid: ‘De tekstverwerker maakt eerst helemaal komaf met alle remmingen, alles kan uitgeprobeerd worden vóór er ook maar iets op papier komt.’ Robberechts wantrouwt de computer echter ook. Hij associeert hem met vormen van machtsoefening (‘Denkbaar dat lagere werknemers flink gepest worden door het plezier dat hogere kaderleden beleven aan het organiseren-op-de-computer.’) en sociale ontbinding (‘De MAChine als tegenzet op de tv: een scherm dat helemaal van mij alleen is.’). Dirk Van Hulle gaat op zoek naar de effecten van de computer op het (literaire) schrijven en bespreekt deze in het licht van de twee daaraan voorafgaande schrijfpraktijken: het handschrift (het manuscript) en de schrijfmachine (het typoscript).

Eén bijdrage handelt over computerkunst in de strikte zin van het woord: een dubbelgesprek dat Koen Brams en Dirk Pültau voerden met Jef Cornelis en Pol Hoste over Cornelis’ baanbrekende liveprogramma IJsbreker, met name over de 20ste episode over computerkunst. In drie andere bijdragen staat de impact van de computer op het werk van kunstenaars centraal. In een interview met Guido Goossens vertelt Suchan Kinoshita dat de computer niet alleen haar veranderlijke installaties een onvoorspelbare logica verleende, maar ook haar werkmethode grondig veranderde: ‘Ik ben steeds meer weggegaan van het verhalende, en steeds meer gaan denken in termen van compositie.’ Pieter T’Jonck spreekt met architect Stéphane Beel over de effecten van de overgang van de tekentafel naar het beeldscherm. Erwin Jans ten slotte heeft het met theatermaker Guy Cassiers en video-ontwerper Arjen Klerkx over het gebruik van (computergestuurde) technologie in het theater. Bij geen van deze drie ‘gebruikers’ is de verhouding tot de computer vrij van ambiguïteit. Kinoshita merkt op dat het apparaat haar ‘in slaap dreigt te sussen’, Beel houdt een vurig pleidooi voor de handmatige schets en hoewel Cassiers’ voorstellingen bulken van de technologie, laat hij graag opmerken dat hij de technische kant van de zaak liever aan anderen overlaat.

De bijdragen over literatuur, architectuur en beeldende kunst lopen niet toevallig telkens uit op een discussie over de betekenis van de computer voor de archiveringsmethodiek. In de laatste bijdrage in dit nummer – een interview van Koen Brams en Dirk Pültau met Joëlle Tuerlinckx over haar archiefpraktijk – komt op zijn beurt de computer van de kunstenares ter sprake.

 

Vanaf 1 oktober bieden we voor het eerst twee extra’s aan op www.dewitteraaf.be: een bibliografie van Wim Van Mulders tot 1983, aansluitend bij het interview met de criticus over de tekst Kunstkritiek uit 1983 (zie De Witte Raaf nr. 150, maart-april 2011), en een reeks snapshots van etalages genomen door Wim Delvoye tijdens diens eerste reis naar New York, een ‘extra’ bij de reeks interviews met de kunstenaar gepubliceerd in 2009 en 2010.

ESSAYS

Alan Turing. Computers als intelligence service

Friedrich Kittler

De cybernetica als mythe en als Verlichting

Een beschouwing over de documentaire All Watched Over by Machines of Loving Grace

Gijs van Oenen

Digitaal kladwerk

Dirk Van Hulle

Dagboek 1986-1987

Daniël Robberechts

‘De boekhouder in de televisiemaker’

Interview met Jef Cornelis over IJsbreker 20: Computerkunst

Koen Brams, Dirk Pültau

Interview met Pol Hoste over IJsbreker 20: Computerkunst

Koen Brams, Dirk Pültau

Thema’s

Pol Hoste

De computer als instrument. Interview met Suchan Kinoshita.

Guido Goossens

De i-pad van Kaspar

Gesprek met regisseur Guy Cassiers en video-ontwerper Arjen Klerkx

Erwin Jans

Flitsende gedachten, noest werkende computers

Gesprek met Stéphane Beel over de architect en de computer

Pieter T'Jonck

Kunst en archief

Gesprek met Joëlle Tuerlinckx

Koen Brams, Dirk Pültau

Het (niet zo) eeuwige universiteitsmodel van de Verlichting.

REACTIE op Wim Weymans, Cultuurwetenschappen onder druk, in De Witte Raaf, mei-juni 2011.

K.P. Vanhoutte

ENGLISH SUMMARY


→ read more

Friedrich Kittler – Alan Turing. Computers as Intelligence Service

This text is a translation of an essay first published in the book Unsterbliche. Nachrufe, Erinnerungen, Geistergespräche (München, Wilhelm Fink Verlag, 2004). Media theorist Friedrich Kittler recalls the important stages in the biography of computer pioneer Alan Turing and connects them to an archeological quest tracing computer technology back to its military origins: the computer being first of all a war technology in the aid of ‘secret services’.

Alan Turing – World War II – secret service – military technology

 

Gijs van Oenen – Cybernetics as Myth and Enlightenment. A Reflection on Adam Curtis’s Documentary All Watched Over by Machines of Loving Grace

Van Oenen offers an extensive review of a documentary in three parts by British film maker Adam Curtis which has been broadcast recently (May-June 2011) on BBC television. Curtis analyses the different ways in which cybernetics and computers became a model for thinking within different fields: economics, politics as well as ecology. Acknowledging the sharpness of Curtis’s analysis and his inventiveness in interweaving different narrative layers and juxtaposing images, Van Oenen also criticizes the ‘enlightened’ point of view which is at the core of this documentary.

Adam Curtis – computer history – ecology – capitalism

 

Dirk Van Hulle – Digital Rough Work

This essay discusses the effects of the introduction of the computer on writing and the production of text. In order to understand these effects Van Hulle considers two preceding ‘writing cultures’: hand writing and typescripts. Through various examples he discusses the changes brought about by the digital age and its preceding stages, in textual and literary production on the one hand and, on the other, in archival and documentary practices concerning literature (and texts).

Text genesis – typewriter – history of writing – digital texts

 

Daniël Robberechts – Diaries 1968-1969

This is the publication of a part of Flemish author Daniël Robberechts’s diary. More precisely it is the first part Robberechts wrote on a newly arrived apple-computer (‘the MAChine’, as he calls it). In his diary Robberechts constantly reflects on the problems and opportunities that go with working on a computer.

Daniël Robberechts (1937-1992) – computer – writing

 

Koen Brams & Dirk Pültau – Conversations with Jef Cornelis and Pol Hoste on IJsbreker no. 20: computer art

These two interviews conducted by Koen Brams and Dirk Pültau with Jef Cornelis and Pol Hoste discuss one specific episode of a revolutionary live programme called IJsbreker, which was broadcast on Flemish television during the years 1983-1984. The theme of this particular episode is computer art. Cornelis was the deviser of the programme while Hoste operated as its invisible ‘voice’. These two interviews can be considered as sequels to an in-depth interview with Cornelis published in the issue of May 2011 in which he discussed the development of the programme and its first four episodes.

Jef Cornelis – liveness – television

 

Guido Goossens – Conversation with Suchan Kinoshita. The Computer as an instrument

This interview discusses the use of computers in the work of visual artist Suchan Kinoshita, from her initially critical attitude towards the use of computers in a theater context, to her use of the computer in recent installations, these mostly inspired by her interest in chance operations and (unpredictable) processes.

Computer – Suchan Kinoshita – visual arts

 

Erwin Jans – Kaspar’s Ipad. Conversation with director Guy Cassiers and video designer Arjan Klerkx

This interview discusses the role of the computer and digitally steered technology in the context of Guy Cassiers’s theatre work. Arjan Klerkx is Cassiers’s partner for light and image design.

Guy Cassiers – Arjan Klerkx – theater & multimedia

 

Pieter T’Jonck – Flashing thoughts, hard working computers. Conversation with Stéphane Beel on the architect and the computer

Pieter T’Jonck talks with Flemish architect Stéphane Beel about the way his architecture office dealt with the transition from drawing table to computer. The interview addresses the consequences for the organisation of work, the aesthetic qualities of buildings and the possibility of archiving. An important thread through the conversation is the tension between the computer drawing and the hand made sketch.

Stéphane Beel – architecture

 

Koen Brams & Dirk Pültau – Art & Archive. Conversation with Joëlle Tuerlinckx

This in-depth interview with Belgian artist Joëlle Tuerlinckx discusses her archival practice, both in the strict sense and as a dimension of her art. It also discusses the impact of the digital age on her archival practice.

Art historical archives – Joëlle Tuerlinckx

← back